Vì sao tỷ giá USD/VND tự do tăng vọt lên hơn 27.600 trong khi ngân hàng lại giảm?
Trong ngày hôm qua, thị trường ngoại tệ Việt Nam ghi nhận hiện tượng hiếm thấy: tỷ giá USD tự do (chợ đen) tăng đột biến lên 27.600 đồng/USD, trong khi tỷ giá bán ra tại các ngân hàng thương mại lại giảm về quanh 26.300 đồng/USD.
Chênh lệch giữa hai thị trường chính thức – phi chính thức lên tới hơn 1.260 đồng, mức cao nhất trong nhiều năm gần đây.
Đây không chỉ là một biến động nhất thời, mà là tín hiệu cảnh báo về sự mất cân đối cung – cầu ngoại tệ trong nền kinh tế.
I. Cơ chế hình thành tỷ giá - hiểu sao cho đúng?
Đa phần nhà đầu tư hoặc truyền thông thường so sánh tỷ giá tự do với tỷ giá bán ra tại ngân hàng, trong khi tỷ giá gốc của toàn hệ thống là tỷ giá liên ngân hàng (LNH) – nơi các ngân hàng giao dịch USD với nhau.
Tỷ giá trung tâm mà Ngân hàng Nhà nước (NHNN) công bố mỗi sáng được xác định dựa trên biến động của tỷ giá LNH và rổ tiền tệ G7 quốc tế.
Các ngân hàng thương mại chỉ được phép niêm yết trong biên độ ±5% quanh tỷ giá trung tâm, nên ngay cả khi nhu cầu USD thực tế tăng mạnh, tỷ giá chính thức vẫn bị “neo chặt” trong khung quản lý.
Điều này giải thích tại sao tỷ giá chợ đen phản ánh thực tế cung – cầu nhanh hơn, còn tỷ giá ngân hàng lại có vẻ đi ngược.
II. Vì sao USD ngoài thị trường tự do tăng mạnh?
Biến động lần này đến từ 3 nhóm nguyên nhân chính, kết hợp giữa yếu tố cung – cầu vật chất và tâm lý thị trường.
(1) Nguồn cung USD spot bị thu hẹp
Một số ngân hàng thương mại quy mô nhỏ đã tạm dừng bán USD giao ngay (spot) cho doanh nghiệp, do lo ngại thiếu hụt nguồn ngoại tệ trong ngắn hạn.
Điều này khiến các doanh nghiệp nhập khẩu buộc phải tìm đến thị trường tự do để đáp ứng nghĩa vụ thanh toán, đẩy cầu USD ngoài hệ thống tăng vọt.
Nhận thấy căng thẳng này, NHNN ngày 22/10 đã bán ra khoảng 1,5 tỷ USD kỳ hạn 180 ngày (forward) nhằm ổn định nguồn cung kỳ vọng cho hệ thống, khuyến khích các ngân hàng tiếp tục bán spot cho doanh nghiệp.
(2) Giá vàng trong nước – thế giới chênh lệch lớn
Trong cùng thời điểm, giá vàng trong nước cao hơn giá vàng thế giới tới hàng chục triệu đồng/lượng, trong khi nguồn cung vàng vật chất trong nước khan hiếm.
Các đầu mối buôn lậu buộc phải mua USD ngoài thị trường tự do để thanh toán quốc tế, khiến nhu cầu USD tăng đột biến.
Hiện tượng “bắt vàng lậu” thời gian gần đây cũng phần nào phản ánh áp lực này.
(3) Tâm lý găm giữ USD của doanh nghiệp và người dân
Khi dự trữ ngoại hối quốc gia giảm từ khoảng 12 tuần nhập khẩu xuống còn 8,x tuần, tâm lý lo ngại VND tiếp tục mất giá trở nên rõ rệt.
Trong bối cảnh hầu hết các ngân hàng trung ương lớn trên thế giới đều nới lỏng chính sách, trong khi dòng vốn FDI, kiều hối, xuất khẩu USD thực về Việt Nam chưa mạnh trở lại, việc giữ USD thay vì VND trở thành lựa chọn hợp lý với nhiều doanh nghiệp và cá nhân.
Thêm vào đó, lãi suất VND thấp hơn đáng kể so với USD, làm VND trở nên kém hấp dẫn – đây là yếu tố cốt lõi khiến dòng vốn “chuyển trạng thái” sang giữ USD.
III. Dấu hiệu kỹ thuật: thanh khoản VND đang siết nhẹ
Trong tuần qua, lãi suất VNIBOR qua đêm (O/N) đã bật tăng do NHNN giảm tỷ lệ trúng thầu OMO repo, dù thanh khoản hệ thống vẫn quanh mức 350 nghìn tỷ đồng (chủ yếu đến từ tiền gửi Kho bạc Nhà nước và OMO outstanding).
Điều này khiến swap gap giữa VND – USD chuyển sang dương, kéo tỷ giá liên ngân hàng giảm, trong khi tỷ giá tự do lại tăng, mở rộng spread giữa hai thị trường.
Tình trạng này từng xuất hiện vào năm 2022 – ngay trước giai đoạn lãi suất tăng đột ngột khi thanh khoản VND bị hút mạnh.
IV. Kết luận
Kinh nghiệm cho thấy: khi tỷ giá USD/VND đã tăng lên một vùng giá mới, rất khó để “đẩy ngược” xuống, trừ khi có dòng ngoại tệ lớn đổ vào nền kinh tế. Các biện pháp hành chính như “bán USD forward”, “nâng tỷ giá trung tâm” hay “bắt vàng lậu” chỉ có tác dụng ngắn hạn.
Bản chất của đồng tiền là phản ánh hiệu quả sử dụng vốn của nền kinh tế: nếu một nền kinh tế cần ngày càng nhiều tiền để tạo ra cùng một đơn vị tăng trưởng GDP, thì đồng nội tệ sẽ tất yếu mất giá.
Đợt tăng sốc của tỷ giá tự do lần này là tấm gương phản chiếu niềm tin của thị trường về sức khỏe vĩ mô. Nó không đơn thuần là biến động kỹ thuật, mà là lời nhắc nhở rằng nới lỏng tiền tệ kéo dài trong khi dòng USD vào yếu sẽ khiến VND chịu áp lực kép: vừa mất giá, vừa giảm hấp dẫn đầu tư.
Và nếu khoảng cách giữa tỷ giá chợ đen và tỷ giá chính thức tiếp tục duy trì trên 1.000 đồng, nguy cơ lan sang lãi suất và tâm lý lạm phát sẽ là điều không thể xem nhẹ.