Trong nhiều thập kỷ qua, đất nước hình chữ S đã mở cửa đón nhận các tập đoàn lớn như Apple, Samsung và Intel. Giờ đây, Việt Nam đang sẵn sàng nắm bắt cơ hội còn lớn hơn thế.
Tân Tổng thống Mỹ đắc cử, Donald Trump
Tổng thống đắc cử Donald Trump đã công bố kế hoạch áp thuế nặng với hàng hóa nhập khẩu vào Mỹ nhằm giảm thâm hụt liên bang, hạ giá thực phẩm và tạo thêm việc làm trong nước. Trong chiến dịch tranh cử tại Savannah, Georgia, ông tuyên bố: “Các bạn sẽ thấy làn sóng di cư sản xuất ồ ạt từ Trung Quốc về Pennsylvania, từ Hàn Quốc về Bắc Carolina, từ Đức về ngay tại Georgia này”.
Tuy nhiên, việc đưa sản xuất về nước khó có thể xảy ra, chắc chắn không ở quy mô và tốc độ mà Trump mong muốn. Thay vào đó, một quốc gia được kỳ vọng sẽ là người hưởng lợi chính từ các chính sách của Trump: Việt Nam.
“Nếu trước đây sản phẩm được sản xuất tại Trung Quốc, thì giờ sẽ được sản xuất tại Việt Nam”, Jason Miller, giáo sư quản lý chuỗi cung ứng tại Đại học Michigan State, nói với Forbes. “Sản xuất sẽ không quay trở lại Mỹ”.
Trong nhiệm kỳ Trump trước, các tập đoàn nước ngoài lớn như Apple, Foxconn và Intel đã bắt đầu chuyển hướng sang Việt Nam để đa dạng hóa danh mục sản xuất. Mới đây, SpaceX cũng công bố khoản đầu tư 1.5 tỷ USD vào Việt Nam. Ngay cả The Trump Organization của ông Trump cũng đang đầu tư vào Việt Nam, với thương vụ bất động sản cao cấp trị giá 1.5 tỷ USD vừa được công bố trong vài tháng gần đây.
Và giờ đây, Việt Nam có nhiều lợi thế vượt trội so với các đối thủ trong khu vực như Ấn Độ. Thứ nhất là khả năng linh hoạt và nhanh chóng đề ra chính sách thân thiện với doanh nghiệp. Bên cạnh đó, đất nước này có vị trí địa lý thuận lợi với 3 cảng biển nằm trong top 50 cảng bận rộn nhất thế giới và nằm sát Trung Quốc, giúp việc thương mại và hậu cần giữa hai nước dễ dàng hơn. Đặc biệt quan trọng, Việt Nam cũng là nước duy nhất trong khu vực ngoài Singapore có hiệp định thương mại tự do với Liên minh châu Âu (EU).
Việt Nam đang nhanh chóng cải thiện cơ sở hạ tầng để hỗ trợ các dự án lớn. Điển hình là nghị định mới cho phép các công ty mua năng lượng xanh trực tiếp từ các nhà sản xuất điện mặt trời, thay vì phải thông qua công ty điện lực Nhà nước. Động thái này đã nhận được sự ủng hộ nồng nhiệt từ Apple, Samsung - nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất tại Việt Nam - và Đại sứ quán Mỹ tại Hà Nội.
Trong những tháng gần đây, ông Trump nhiều lần nhấn mạnh mong muốn thúc đẩy sản xuất của Mỹ và tăng chi phí nhập khẩu hàng hóa sản xuất ở nước ngoài. Ông đã chỉ đích danh Mexico và Trung Quốc, tuyên bố sẽ áp thuế từ 25% đến 100% đối với các sản phẩm được sản xuất ở phía nam biên giới. Trước đó, ông công bố hàng hóa sản xuất tại Trung Quốc sẽ bị đánh thuế 60%, trong khi bất kỳ sản phẩm nào được sản xuất ở nước ngoài - bao gồm cả Việt Nam - sẽ chịu thuế chung tới 20%. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn có cơ hội lớn.
“Việt Nam có thể thành công vừa phải hoặc thành công rực rỡ tùy thuộc vào cách nước này tạo điều kiện cho làn sóng đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI)”, Trần Anh Ngọc, Giáo sư quản trị tại Đại học Indiana và cựu cố vấn cho Thủ tướng Việt Nam, nói với Forbes.
Ông Ngọc hiện đang soạn thảo một bản đề xuất về cách Việt Nam có thể tận dụng những quy định thương mại mới nghiêm ngặt này. Việt Nam đặt mục tiêu trở thành quốc gia phát triển, có thu nhập cao vào năm 2045 nhờ dòng vốn nước ngoài khổng lồ. Ưu tiên hàng đầu của ông Ngọc là thu hút các tập đoàn đa quốc gia - những doanh nghiệp sẽ mang theo cả hệ sinh thái các nhà cung cấp của họ vào Việt Nam, đồng thời tập trung phát triển các ngành sản xuất có giá trị gia tăng cao.
“Việt Nam nên ưu tiên các công ty sẽ mang các công ty khác đến Việt Nam”, ông nói. “Nếu bạn mang Apple đến, sẽ có rất nhiều nhà cung cấp khác muốn ở gần Apple - những công ty cho phép Việt Nam chuyển sang lĩnh vực công nghệ cao hơn. Thay vì làm giày dép và dệt may, Việt Nam nên nhắm đến công nghệ sinh học, AI và bán dẫn”.
Đây sẽ là một bước chuyển với Việt Nam. Đất nước hình chữ S đã gầy dựng danh tiếng là một cường quốc sản xuất ở Đông Nam Á từ những năm 1990 với ngành giày dép và dệt may cho các tập đoàn đa quốc gia như Nike và Adidas.
Đến những năm 2000, các công ty điện tử lớn bắt đầu chuyển ra khỏi Trung Quốc để tận dụng chi phí lao động thấp hơn và các thỏa thuận thương mại thuận lợi ở Việt Nam. Samsung mở nhà máy sản xuất đầu tiên tại đây vào năm 2008, và các công ty đa quốc gia lớn khác như LG và Intel nhanh chóng nối gót. Làn sóng thương vụ hàng tỷ USD này đã thúc đẩy các nhà cung cấp nhỏ hơn thiết lập cơ sở sản xuất tại quốc gia này.
Kết quả là thâm hụt thương mại của Việt Nam với Mỹ đã tăng gấp 3 lần kể từ năm 2004. Theo Cục Thống kê Mỹ, Việt Nam hiện có thâm hụt thương mại lớn thứ tư với Mỹ, chỉ sau Trung Quốc, Mexico và Liên minh châu Âu (EU).
Khi chính quyền Trump đầu tiên áp thuế đối với các mặt hàng cụ thể được sản xuất tại Trung Quốc vào năm 2018 (như tấm pin mặt trời và máy giặt), họ đã không khuyến khích các công ty đưa sản xuất về nước. Thay vào đó, sản xuất chỉ chuyển sang Việt Nam và các quốc gia châu Á khác như Thái Lan, Malaysia và Ấn Độ. Tuy nhiên, GDP của Việt Nam đã tăng trưởng nhanh hơn bất kỳ nước láng giềng châu Á nào trừ Trung Quốc, đạt trung bình 6.2% mỗi năm.
Đến tháng 5/2020, Apple bắt đầu chuyển sản xuất AirPods từ Trung Quốc sang Việt Nam. Vài tháng sau, Foxconn được cho là đã bắt đầu chuyển một số hoạt động lắp ráp iPad và MacBook sang Việt Nam theo yêu cầu của Apple. Apple cũng đã chuyển một số sản xuất sang Ấn Độ.
Thống kê từ Ủy ban Thương mại Quốc tế Mỹ cho thấy trong giai đoạn năm 2018-2019, nhập khẩu điện tử từ Việt Nam đã tăng gần gấp đôi. Một báo cáo năm 2023 của Ngân hàng Thế giới (WB) chỉ ra rằng trong giai đoạn 2017-2022, số lượng các mặt hàng sản xuất tại Trung Quốc từ máy khâu đến máy in laser nhập khẩu vào Mỹ giảm xuống, trong khi tỷ trọng các mặt hàng sản xuất tại Việt Nam tăng lên ở mức tương ứng.
“Đó là một trong những quốc gia đã thành công trong việc tận dụng thuế quan Mỹ-Trung, về khả năng thâm nhập vào Mỹ, ít nhất là trong những năm đầu của cuộc chiến thương mại”, Pablo Fajgelbaum, Giáo sư kinh tế tại Đại học California, Los Angeles, nói với Forbes. “Việt Nam cũng tăng xuất khẩu sang phần còn lại của thế giới”, Fajgelbaum nói thêm. Ông dự đoán rằng nếu có khoảng cách thuế quan giữa Việt Nam và Trung Quốc, các công ty sẽ tiếp tục chuyển nhà máy đến đó.
Mới đây, Maersk đã thông báo mở kho ngoại quan đầu tiên ở miền Bắc Việt Nam - một cơ sở nơi hàng hóa có thể được lưu trữ trước khi nộp thuế quan - tại khu vực cảng Hải Phòng, với Amazon Vietnam là khách hàng đầu tiên. Lego, nhà sản xuất đồ chơi biểu tượng của Đan Mạch, cũng cho biết nhà máy trị giá 1 tỷ USD mới của họ ở Bình Dương gần như hoàn thành và sẽ đi vào hoạt động vào đầu năm sau.
Việt Nam cũng thân thiết với chính Trump. Vào đầu tháng 10, Eric Trump, con trai của Tổng thống đắc cử và Phó chủ tịch điều hành của The Trump Organization, đã công bố việc phát triển dự án trị giá 1.5 tỷ USD bao gồm khách sạn 5 sao và sân golf tại một tỉnh ngoài Hà Nội.
“Việt Nam có tiềm năng to lớn về khách sạn và giải trí cao cấp, và chúng tôi vô cùng phấn khích được làm việc với gia đình tuyệt vời này để định nghĩa lại sự xa xỉ trong khu vực”, Eric Trump cho biết khi đó, đề cập đến đối tác Việt Nam của công ty.
Các nhà đầu tư trong nước cũng thấy những cơ hội tuyệt vời. Michael Kokalari, Chuyên gia kinh tế trưởng của Vina Capital - một trong những công ty đầu tư lớn nhất tại Việt Nam với 3.7 tỷ USD tài sản quản lý, nói với Forbes rằng ông tin tất cả những xu hướng này sẽ tạo ra nhu cầu về các công ty logistics và năng lượng sạch, đồng thời giúp phát triển tầng lớp trung lưu tại Việt Nam.
Giống như cách các công ty từng chuyển sản xuất sang Trung Quốc, thuế quan của Trump sẽ chỉ đẩy nhanh quá trình chuyển dịch sang Việt Nam. Dù thế nào đi nữa, con tàu đã rời bến.
