Trong đầu tư chứng khoán, rủi ro luôn là yếu tố song hành cùng với lợi nhuận. Khả năng sinh lời của một khoản đầu tư càng lớn thì mức độ rủi ro càng cao. Do vậy, nhà đầu tư cần nhận diện được các loại rủi ro trong đầu tư để hạn chế thấp nhất tổn thất xảy ra, từ đó duy trì khả năng sinh lời hiệu quả và bền vững.
Có hai loại rủi ro trong đầu tư chứng khoán: Rủi ro hệ thống và Rủi ro phi hệ thống. Với nhà đầu tư cá nhân, việc hiểu rõ bản chất của hai loại rủi ro này sẽ rất hữu ích trong việc thiết lập một kỳ vọng hợp lý và đánh giá được hiệu quả của các khoản đầu tư.
1.Rủi ro hệ thống
Rủi ro hệ thống còn được gọi là rủi ro thị trường, là loại rủi ro xuất hiện ở tất cả các ngành nghề trong toàn bộ thị trường chứng khoán. Những rủi ro này không thể ngăn chặn mà chỉ có thể giảm thiểu thiệt hại bằng những chiến lược kinh doanh phù hợp. Đây là rủi ro xảy ra khi xuất hiện các biến động của thị trường: (1) Các yếu tố kinh tế vĩ mô như tổng cung hàng hóa tăng trong khi tổng cầu giảm, lạm phát… (2) Các yếu tố liên quan đến chính trị, pháp lý,….
Một ví dụ của rủi ro hệ thống là năm 2022, chứng khoán có đợt điều chỉnh mạnh, giảm 52% so với đỉnh lịch sử vào hồi đầu năm. Nguyên nhân của sự sụt giảm này có đóng góp từ nhiều yếu tố rủi ro hệ thống: các cuộc bắt giam liên quan đến chủ tịch của Tập đoàn FLC, Tân Hoàng Minh, Vạn Thịnh Phát….Bên ngoài, thị trường áp lực bởi thông tin từ cuộc chiến Nga - Ukraine, Trung Quốc áp dụng chính sách “Zero-COVID”, Cục Dự trữ Liên bang Hoa Kỳ (FED) thực hiện chính sách “diều hâu” khi liên tục tăng lãi suất nhằm kiềm chế lạm phát…
Rủi ro hệ thống sẽ ảnh hưởng đến toàn bộ nền kinh tế nói chung và gần như tất cả các ngành trên thị trường chứng khoán nói riêng.
Rủi ro hệ thống gồm 4 loại:
Rủi ro giá hàng hóa
Khi nhà đầu tư mua cổ phiếu của một doanh nghiệp, có nghĩa là nhà đầu tư bỏ tiền vào chính hàng hóa, dịch vụ của doanh nghiệp đó. Điều này nói lên rằng giá hàng hóa ảnh hưởng rất lớn đến lợi nhuận của nhà đầu tư nói riêng và thị trường chứng khoán nói chung. Đặc biệt, với những sản phẩm như xăng dầu, điện, gas… ảnh hưởng của giá hàng hóa sẽ mạnh mẽ hơn bởi những ngành hàng đó tác động trực tiếp tới kinh tế nhà nước. Đi cùng với những thay đổi của giá hàng hóa chính là sự không ổn định của thị trường chứng khoán.
Rủi ro mô hình
Rủi ro mô hình xảy ra trong quá trình các nhà đầu tư sử dụng các mô hình tài chính để tính toán và phân tích các số liệu của công ty, khi bị tác động bởi các yếu tố khách quan. Tuy nhiên, thị trường luôn chứa đựng yếu tố bất ngờ và diễn ra không theo bất kỳ quy luật nào. Điều này có thể dẫn đến sai lệch trong kết quả tính toán và rủi ro thua lỗ.
Rủi ro thanh khoản
Tính thanh khoản được hiểu là khả năng chuyển đổi qua lại từ chứng khoán sang tiền mặt. Vậy khi số lượng chứng khoán càng lớn thì khả năng đặt lệnh và giao dịch sẽ càng cao, lúc này thanh khoản lớn vì nhà đầu tư có thể dễ dàng thực hiện trao đổi cổ phiếu. Tuy nhiên, rủi ro thanh khoản xảy ra khi khối lượng giao dịch thấp, nhà đầu tư phải bán lại với giá thấp hơn thị trường hoặc giá trị thật dẫn đến tổn thất.
Rủi ro lạm phát và lãi suất
Đây là rủi ro sẽ tác động đến thị trường trái phiếu nhiều hơn cổ phiếu. Khi trên thực tế, lãi suất danh nghĩa mà bạn nhận được đã bao gồm cả tỷ lệ lạm phát, khi tỷ lệ lạm phát tăng, lãi suất thực mà bạn nhận được sẽ giảm.
Bên cạnh đó, lãi suất và giá chứng khoán có quan hệ tỷ lệ nghịch với nhau. Giá của trái phiếu là giá trị hiện tại của dòng tiền, tức là giá trị của khoản đầu tư mà bạn sẽ nhận được trong tương lai. Khi lãi suất thị trường ngày càng cao, lãi suất thực mà nhà đầu tư nhận được sẽ giảm do ảnh hưởng bởi lạm phát. Từ đó giá trái phiếu sẽ giảm.
2.Rủi ro phi hệ thống
Rủi ro phi hệ thống hay còn gọi là rủi ro đặc trưng. Đây là loại rủi ro chỉ ảnh hưởng đến một ngành công nghiệp hay một doanh nghiệp nhất định. Rủi ro phi hệ thống xảy ra khi có sự thay đổi trong cách quản lý, việc thu hồi sản phẩm hay các vấn đề pháp lý làm giảm doanh thu của công ty. Ngoài ra, khi một đối thủ cạnh tranh mới xuất hiện chiếm lĩnh thị phần của công ty cũng có thể dẫn tới rủi ro phi hệ thống.
Rủi ro phi hệ thống được chia thành 5 loại:
Rủi ro lỗi thời
Rủi ro này có thể xảy ra ở nhiều ngành sản xuất khi các sản phẩm đã rơi vào tình trạng lỗi thời, không có giá trị đổi mới, không tăng trưởng lợi nhuận trong nhiều năm khiến doanh nghiệp hoạt động trì trệ, giá cổ phiếu giảm sút.
Ví dụ: Nguyễn Kim là thương hiệu anh cả trong ngành bán lẻ các thiết bị công nghệ, gia dụng ở Việt Nam trong nhiều năm trước đây. Song những năm gần đây, Nguyễn Kim tăng trưởng chậm, thậm chí không tăng trưởng khi một loạt các đàn em như Thế giới di động hay FPT ra đời và tăng trưởng mạnh mẽ. Đó chính là rủi ro lỗi thời trong ngành công nghệ - một ngành đòi hỏi sự thay đổi lớn.
Rủi ro kiểm toán
Rủi ro này có thể xảy ra với nhiều doanh nghiệp bởi sự kiểm soát chi phí và nguồn vốn kém, gây tổn hại tới giá trị doanh nghiệp, hoạt động sản xuất không hiệu quả gây thiệt hại tới doanh nghiệp cũng như giảm giá cổ phiếu.
Rủi ro truyền thông
Rủi ro truyền thông xảy ra khi doanh nghiệp phát hành chứng khoán phải đối mặt với sự kiện xấu, truyền thông xấu từ nhiều phía hoặc truyền thông sai sự thật gây ảnh hưởng xấu tới thương hiệu, khiến giá cổ phiếu của công ty giảm nhanh. Đây có thể coi là rủi ro của đầu tư chứng khoán có sức ảnh hưởng lớn nhất với doanh nghiệp.
Rủi ro pháp lý
Rủi ro pháp lý thường xảy ra đối với các nhà đầu tư mới gia nhập thị trường, chưa hiểu rõ về các quy định pháp lý khi giao dịch. Nếu không nắm vững luật pháp, các nhà đầu tư và các doanh nghiệp cũng sẽ đối mặt với các rủi ro từ quy định về vốn hay sự thay đổi trong chính sách tài khóa, tiền tệ…
Rủi ro xếp hạng
Bất kỳ một ngành công nghiệp, dịch vụ nào đều có các đánh giá, xếp hạng hàng năm. Rủi ro về xếp hạng như doanh nghiệp giảm hạng so với năm trước, khiến giá trị của doanh nghiệp giảm và cổ phiếu xuống giá.
Cách phòng tránh các loại rủi ro trong đầu tư
Rủi ro trong đầu tư là điều không thể tránh khỏi. Tuy nhiên, tìm hiểu các loại rủi ro sẽ giúp các nhà đầu tư cũng như nhà quản trị có thể hạn chế tối đa thiệt hại.
Thường xuyên cập nhật thông tin
Nhà đầu tư nên cập nhật thông tin thị trường thường xuyên, nghiên cứu các báo cáo tài chính, tìm hiểu danh mục đầu tư… Những điều này là cơ sở quan trọng để phát hiện kịp thời và loại bỏ những mã cổ phiếu có nguy cơ rủi ro bất thường trước khi nó gây nên những tác động nghiêm trọng, gây tổn thất đầu tư.
Đầu tư đa dạng danh mục
Các chuyên gia tài chính vẫn luôn khuyên nhà đầu tư nên đa dạng danh mục để phân tán rủi ro. Thay vì “bỏ tất cả trứng vào một rổ” nhà đầu tư nên chia nhỏ tiền đầu tư vào nhiều lớp tài sản như cổ phiếu, trái phiếu, tiết kiệm hoặc lĩnh vực khác… Tùy vào khẩu vị và mức độ chấp nhận rủi ro của mình, mỗi nhà đầu tư có thể xây dựng danh mục đầu tư với các tỷ trọng khác nhau nhằm đạt được mục tiêu lợi nhuận bền vững và an toàn.
Giữ vững tâm lý
Rủi ro trong đầu tư là những biến động mang tính thời điểm và thường diễn biến theo chu kỳ. Đặc biệt là các yếu tố thuộc rủi ro hệ thống. Do vậy, nhà đầu tư nên kiên nhẫn theo đuổi các mục tiêu dài hạn, thời gian được khuyến nghị cho các kế hoạch đầu tư dài hạn ít nhất là 3-5 năm. Việc giữ vững tâm lý sẽ giúp nhà đầu tư nhận định đúng cơ hội và rủi ro để đưa ra những quyết định phù hợp, từ đó ứng biến kịp thời và giảm thiểu rủi ro tối đa.
Tuân thủ kỷ luật
Việc tuân thủ theo những nguyên tắc đã đề ra sau khi phân tích kỹ thuật sẽ giúp nhà đầu tư hạn chế rủi ro và có hướng đi đúng đắn. Bạn cần lập ra cho mình một kế hoạch, quy định về mức cắt lỗ và tuân theo các kế hoạch đó.