Các bác có bao giờ tự hỏi: Điều gì thực sự giết chết một nhà đầu tư?
Không phải thị trường sập. Không phải margin call. Không phải một cú black swan từ trên trời rơi xuống.
Mà là khoảnh khắc bác nhìn vào tài khoản đang xanh, nhìn vào chuỗi giao dịch thắng liên tiếp, và tự nhủ: “Mình đã hiểu thị trường rồi. Lần này mình không thể sai.”
Đó là khoảnh khắc nguy hiểm nhất.
Bởi vì sợ hãi – dù đau đớn – vẫn giữ cho chúng ta tỉnh táo. Sợ hãi khiến ta đặt stop-loss. Sợ hãi khiến ta kiểm tra lại giả định.
Nhưng sự tự tin? Sự tự tin ru ngủ chúng ta. Nó thì thầm rằng mọi thứ đều ổn. Cho đến khi không còn ổn nữa.
Và đó là câu chuyện tôi muốn kể hôm nay. Câu chuyện về những người thông minh nhất phố Wall. Những người đã đúng suốt 4 năm. Những người cầm trong tay hai giải Nobel kinh tế.
Và mất tất cả trong 5 tuần.
1. Khi Thiên Tài Cầm Tiền: Câu Chuyện LTCM
Năm 1994, một quỹ đầu cơ (hedge fund) ra đời với đội ngũ sáng lập đáng mơ ước nhất trong lịch sử tài chính:
- John Meriwether – Huyền thoại giao dịch trái phiếu của Salomon Brothers.
- Myron Scholes và Robert Merton – Hai nhà kinh tế học sẽ nhận giải Nobel năm 1997 cho công trình phát triển mô hình định giá quyền chọn Black-Scholes.
- Cùng hàng loạt tiến sĩ toán học, vật lý từ MIT và Harvard.
Tên của quỹ: Long-Term Capital Management (LTCM).
Trong 4 năm đầu tiên, LTCM là cỗ máy in tiền. Lợi nhuận trung bình 21% mỗi năm sau phí. Nhà đầu tư xếp hàng xin được rót vốn. Các ngân hàng lớn nhất thế giới – Merrill Lynch, Goldman Sachs, UBS – tranh nhau làm đối tác.
Mô hình toán học của họ nói rằng xác suất thua lỗ lớn gần như bằng không. Các thiên tài tin vào điều đó. Nhà đầu tư tin vào điều đó. Cả phố Wall tin vào điều đó.
Và đó chính xác là lúc thảm họa bắt đầu.
2. “Không Thể Xảy Ra” – Cho Đến Khi Nó Xảy Ra
Tháng 8 năm 1998, Nga tuyên bố vỡ nợ và phá giá đồng Rúp.
Theo mô hình của LTCM, sự kiện này nằm ngoài phạm vi xác suất có ý nghĩa. Nó thuộc về vùng “không thể xảy ra” – một điều mà các thiên tài đã loại khỏi phương trình.
Nhưng thị trường không quan tâm đến phương trình.
Trong vòng 5 tuần, LTCM mất 4.6 tỷ đô la. Quỹ đứng trước nguy cơ sụp đổ, kéo theo cả hệ thống tài chính toàn cầu. Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) phải khẩn cấp tổ chức một cuộc giải cứu (bailout) để ngăn thảm họa lan rộng.
Hai nhà Nobel kinh tế. Hàng chục tiến sĩ. Những mô hình toán học tinh vi nhất thế giới.
Và tất cả đều sai.
Không phải vì họ kém thông minh. Mà vì họ quá tự tin.
3. Sự Tĩnh Lặng Trước Cơn Bão
Các bác có biết VIX là gì không?
VIX là “Chỉ số sợ hãi” (Fear Index) – đo lường mức độ biến động dự kiến của thị trường. VIX thấp nghĩa là nhà đầu tư yên tâm, tin rằng thị trường sẽ ổn định. VIX cao nghĩa là hoảng loạn.
Từ tháng 9 năm 2006 đến tháng 2 năm 2007, VIX nằm dưới mức 13.5 suốt gần 5 tháng. Đó là giai đoạn “tĩnh lặng” nhất của thị trường Mỹ trong nhiều năm.
Ai cũng yên tâm. Bất động sản tăng. Tín dụng dễ dãi. Mọi thứ có vẻ hoàn hảo.
18 tháng sau, Lehman Brothers sụp đổ. VIX vọt lên trên 80. Thị trường toàn cầu bốc hơi hàng nghìn tỷ đô la.
Sự tĩnh lặng không phải là dấu hiệu của sự an toàn. Nó là dấu hiệu của sự tự mãn.
4. Bài Học Cho Chúng Ta
Các bác ơi, tôi không kể những câu chuyện này để dọa ai. Tôi kể vì tôi thấy một điều quen thuộc đang lặp lại.
Khi thị trường tăng nhiều phiên liên tiếp, khi thanh khoản bùng nổ, khi ai cũng nói về “Uptrend đã được xác nhận” – đó là lúc chúng ta dễ tự tin nhất.
Và đó cũng là lúc nguy hiểm nhất.
Điều gì khiến LTCM thất bại?
Không phải vì mô hình của họ sai về mặt toán học. Mà vì họ tin rằng mô hình có thể nắm bắt được thực tế.
Họ quên mất một điều: Thị trường không vận hành theo logic. Thị trường vận hành theo niềm tin của con người. Và niềm tin có thể thay đổi trong một đêm.
Điều gì khiến các nhà đầu tư năm 2007 mất cảnh giác?
Không phải vì họ không biết rủi ro tồn tại. Mà vì rủi ro đã im lặng quá lâu.
Khi không có gì xấu xảy ra trong nhiều tháng, não bộ chúng ta tự động kết luận: “Sẽ không có gì xấu xảy ra.” Đó là bản năng sinh tồn. Nhưng trên thị trường tài chính, bản năng đó là kẻ thù.
5. Một Người Đã Hiểu Điều Này Từ 40 Năm Trước
Có một nhà đầu tư đã viết về hiện tượng này từ năm 1987. Ông không tin vào các mô hình “cân bằng thị trường”. Ông coi sự tự tin của đám đông là cơ hội để đặt cược ngược lại.
Ông gọi chiến lược của mình là: "Kinh doanh chênh lệch giữa đánh giá của bản thân và quan điểm phổ biến."
Ông phân tích cách các thiên kiến (bias) tự củng cố trong một thời gian dài, tạo ra ảo giác về sự đúng đắn, rồi sụp đổ đột ngột khi thực tế bắt kịp.
Tên ông là George Soros. Và cuốn sách ông viết – The Alchemy of Finance – là một trong những tài liệu sâu sắc nhất về cách thị trường THỰC SỰ vận hành.
Nếu các bác muốn hiểu tại sao sự tự tin có thể giết chết một danh mục, tại sao “mọi thứ có vẻ ổn” lại là tín hiệu nguy hiểm, và làm thế nào để nhận ra những lỗ hổng trong nhận thức của chính mình trước khi quá muộn – thì đây là bài đọc dành cho các bác:
Lời Kết
Sợ hãi khiến chúng ta cẩn trọng. Sợ hãi khiến chúng ta đặt stop-loss. Sợ hãi khiến chúng ta kiểm tra lại giả định.
Sự tự tin thì ngược lại.
Nó khiến chúng ta nghĩ rằng mình đặc biệt. Rằng lần này sẽ khác. Rằng những gì đã đúng sẽ tiếp tục đúng.
Cho đến khi không còn đúng nữa.
Các bác ơi, hãy giữ một chút sợ hãi trong lòng. Không phải để hoảng loạn. Mà để tỉnh táo.
Bởi vì trên thị trường này, những người sống sót lâu nhất không phải là những người tự tin nhất. Mà là những người biết mình có thể sai.
Trước Khi Đi
Nếu các bác thấy bài viết này có chút giá trị, hãy follow tôi tại F247.
À, còn một chuyện nữa. Gần đây tôi đang để ý vài cái tên khá hay – kiểu mã mà đám đông chưa để ý, hoặc đang bị bỏ quên trong lúc thị trường mải mê đuổi theo những thứ “hot”. Chưa tiện nói ở đây, nhưng nếu có gì đáng chia sẻ, tôi sẽ viết riêng.
Ai quan tâm thì follow, rồi mình trao đổi sau.
Chúc các bác một ngày giao dịch bình an.
Người quan sát.