Thị trường chứng khoán – nơi dòng chảy của tiền tệ, thông tin và cảm xúc giao thoa. Dù phát triển phức tạp đến mức nào cũng được vận hành bởi con người – những cá thể không hoàn toàn duy lý. Đầu tư nhìn từ bản chất không chỉ là câu chuyện của số liệu và chiến lược mà còn là cuộc chiến với chính bản thân mình. Nơi tâm lý nguyên thủy, bản năng sợ hãi và cảm xúc thường xuyên chi phối quyết định của chúng ta.
Bài viết dưới đây sẽ giúp nhà đầu tư nhận diện và kiểm soát những hiện tượng tâm lý ảnh hưởng đến hiệu quả đầu tư, bắt đầu từ một trong những yếu tố tâm lý quan trọng nhất: “Nỗi ám ảnh mất mát”
(https://chat■■■■■.me/?utm_source=substack&utm_medium=email)**
NỘI DUNG BÀI VIẾT
Hiệu ứng ám ảnh mất mát trong đầu tư
Tâm lý chính là một trong những yếu tố quan trọng quyết định sự thành bại trong đầu tư. Và một trong những tác nhân chi phối mạnh mẽ khiến nhà đầu tư thường xuyên đưa ra các quyết định cảm tính, thiếu logic là Nỗi ám ảnh mất mát .
Hiệu ứng này, được gọi là Loss Aversion - đây là hiệu ứng tâm lý mà con người cảm thấy mất mát có tác động mạnh mẽ hơn niềm vui đạt được lợi nhuận tương đương. Nghiên cứu nổi tiếng của các nhà kinh tế học hành vi Daniel Kahneman và Amos Tversky đã chỉ ra rằng: một khoản mất mát $10 gây ra mức độ đau khổ lớn gấp đôi so với niềm vui khi kiếm được $10.
“THUA LỖ LÀ VIỆC KHÔNG BAO GIỜ CÓ THỂ TRÁNH KHỎI TRONG ĐẦU TƯ”
Nhưng phần đông rất nhiều nhà đầu tư luôn cảm thấy buồn phiền, thất vọng về bản thân khi đối diện với các khoản lỗ hơn niềm vui khi có được lợi nhuận. Từ nỗi sợ này, một số nhà đầu tư sẽ bị tê liệt trong việc ra quyết định.
Thua lỗ dẫn đến nhiều cảm xúc cực đoan, nó mạnh đến mức có thể thúc đẩy thêm các khuynh hướng tiêu cực khác trên thị trường và dẫn đến hàng loạt sai lầm:
1. Chốt lời quá sớm - "Tôi thà có một chút còn hơn mất hết"
Nỗi sợ mất mát khiến nhà đầu tư muốn nhanh chóng “cầm chắc” lợi nhuận. Ngay khi cổ phiếu tăng nhẹ, họ vội vàng chốt lời thay vì kiên nhẫn chờ đợi. Điều này khiến họ bỏ lỡ các cơ hội lớn khi cổ phiếu tiếp tục tăng trưởng mạnh, đặc biệt là trong các đợt sóng lớn của thị trường.
2. Giữ cổ phiếu lỗ quá lâu
Ở chiều ngược lại, khi đối mặt với cổ phiếu thua lỗ, nhiều nhà đầu tư không muốn thừa nhận sai lầm. Họ giữ chặt cổ phiếu với hy vọng giá sẽ hồi phục, ngay cả khi các yếu tố cơ bản của công ty đã thay đổi tiêu cực.
Nếu may mắn nắm giữ cổ phiếu của một công ty có nền tảng tốt, giá có thể phục hồi. Nhưng với những doanh nghiệp yếu kém, điều này chỉ dẫn đến kết cục “ôm giấy lộn” – những khoản đầu tư gần như mất trắng.
3. Trung bình giá xuống
Thay vì chấp nhận cắt lỗ, một số nhà đầu tư chọn cách mua thêm cổ phiếu để giảm giá vốn – một chiến lược đầy rủi ro. Hiện tượng này thường được ví với cách đánh bạc, khi người chơi cố gắng tăng gấp đôi tiền cược để gỡ lại những khoản thua lỗ trước đó. Nhưng nếu giá cổ phiếu tiếp tục giảm, thiệt hại sẽ tăng lên nhanh chóng và không thể kiểm soát.
4. Tránh rủi ro quá mức: Chỉ dám mua Blue-chip
Những nhà đầu tư từng trải qua tổn thất lớn thường trở nên quá thận trọng. Họ chỉ đầu tư vào các cổ phiếu Blue-chip lớn, có tên tuổi để tránh rủi ro. Điều này khiến họ bỏ qua các cơ hội sinh lời lớn từ những cổ phiếu Midcap tiềm năng – nơi các siêu cổ phiếu tương lai thường xuất hiện.
Làm sao để vượt qua nỗi ám ảnh mất mát ?
1. Thay đổi tư duy: Chấp nhận thua lỗ là một phần của cuộc chơi
Thua lỗ không thể tránh khỏi, ngay cả với những nhà đầu tư giỏi nhất. Điều quan trọng không phải là “tránh mọi thua lỗ” mà là:
- Giảm thiểu tổn thất: Cắt lỗ sớm khi thấy cổ phiếu không còn tiềm năng.
- Tối đa hóa lợi nhuận: Kiên nhẫn với những cổ phiếu có nền tảng tốt và tiềm năng tăng trưởng dài hạn.
Ví dụ: Warren Buffett từng nói, “Điều quan trọng nhất trong đầu tư là tránh để mất tiền.” Nhưng ông cũng nhấn mạnh rằng thua lỗ ngắn hạn là điều không thể tránh khỏi. Chính việc kiên nhẫn nắm giữ các khoản đầu tư tốt đã giúp Buffett đạt được lợi nhuận lớn trong dài hạn.
2. Phân bổ tài sản hợp lý
Một danh mục đầu tư đa dạng giúp bạn giảm thiểu rủi ro tổng thể. Hãy phân bổ tỷ trọng giữa các loại tài sản (cổ phiếu Blue-chip, Midcap, Trái phiếu, Bất động sản…) dựa trên mức độ chấp nhận rủi ro của bạn.
Ví dụ:
- 30% vào các cổ phiếu Blue-chip để đảm bảo an toàn
- 50% vào các cổ phiếu Midcap tiềm năng để tối ưu hóa lợi nhuận
- 20% còn lại cho các tài sản khác như Trái phiếu, Vàng, hoặc Quỹ đầu tư…
3. Xây dựng chiến lược đầu tư rõ ràng
Đầu tư theo công thức hoặc chiến lược định sẵn giúp bạn tránh bị cảm xúc chi phối.
- Tuân thủ kỷ luật cắt lỗ nếu cổ phiếu giảm so với giá mua
- Định kỳ tái cân bằng danh mục, bán bớt các tài sản tăng giá mạnh và mua thêm tài sản giảm giá nhưng còn tiềm năng
4. Theo dõi và học hỏi từ sai lầm
Ghi chép lại các khoản đầu tư thành công và thất bại để rút kinh nghiệm. Tự đặt câu hỏi: “Làm thế nào tôi có thể cải thiện lần sau ?”
Nhiều quỹ đầu tư chuyên nghiệp có đội ngũ chuyên gia tâm lý học giúp các nhà quản lý quỹ nhận diện và kiểm soát cảm xúc khi ra quyết định.
Kết luận
Thị trường chứng khoán, xét đến tận cùng, không chỉ là nơi giao dịch tài sản mà còn là nơi thử thách tâm lý. Người chiến thắng trên thị trường không phải là người luôn đúng, mà là người hiểu mình biết quản lý cảm xúc và hành động theo kỷ luật.
Như câu nói: “Những nhà đầu tư xuất sắc nhất không chỉ hiểu thị trường, mà còn hiểu chính mình.”
Hãy bắt đầu hành trình đầu tư bằng cách hiểu và kiểm soát tâm lý của bạn. Đây là chìa khóa để thành công bền vững trong đầu tư.
Đăng ký mở tài khoản giao dịch chứng khoán tại SSI: ID 2837 - ĐINH THỊ NGỌC ANH