Một sáng tỉnh mộng giữa cú đấm thuế
Đầu năm 2025, Việt Nam bỗng nhiên nhận “một cái tát thẳng mặt” từ Mỹ: mức thuế 46% lên hàng xuất khẩu sang thị trường này. Con số đủ lớn để khiến mọi kế hoạch tăng trưởng dựa vào xuất khẩu phải dừng lại, thở dài và tính lại từ đầu. Ngành dệt may, điện tử, nông sản — những trụ cột tăng trưởng lâu nay — bỗng chốc đứng trước một bức tường thuế khổng lồ.
Ba tháng đàm phán căng thẳng trôi qua, Việt Nam “gỡ” được phần nào: hàng xuất khẩu chính ngạch còn 20%, hàng bị nghi ngờ là “đội lốt” Trung Quốc thì 40%. Nhưng đổi lại, Việt Nam phải mở cửa thị trường gần như không rào cản cho hàng hóa Mỹ, với mức thuế nhập khẩu 0%. Đây không phải là một chiến thắng, mà là hồi chuông cảnh tỉnh: nền kinh tế Việt Nam không thể chỉ biết trông vào bên ngoài mãi được nữa.
20% – cứu cánh tạm thời, 40% – sức ép dài hạn
Cắt từ 46% xuống 20% là thành công lớn, đặc biệt khi so với các nước láng giềng như Campuchia, Myanmar, Lào — nơi mức thuế vẫn quanh quẩn 45% - 50%. Nhưng đó mới là một nửa câu chuyện.
Mức 40% áp cho hàng hóa nghi ngờ trung chuyển từ Trung Quốc lại là một quả bom hẹn giờ. Chuỗi cung ứng hiện nay đan xen đến mức ranh giới giữa “made in Vietnam” và “made in China” ngày càng khó phân định. Nếu doanh nghiệp Việt không chứng minh được nguồn gốc hàng hóa, họ sẽ bị xếp chung mâm với các đơn vị lách luật — và khi đó, mất thị phần, mất uy tín là điều không tránh khỏi.
Hàng Mỹ vào ồ ạt: Sân nhà cũng không còn là chỗ an toàn
Trong khi doanh nghiệp Việt đang gồng mình vượt qua rào thuế thì hàng Mỹ lại thảnh thơi “đi thẳng không cần vé” vào Việt Nam. Từ nông sản, thực phẩm, máy móc cho đến xe điện, điện thoại — đều được hưởng thuế nhập khẩu 0%.
Không khó để đoán chuyện gì sẽ xảy ra tiếp theo: người tiêu dùng sẽ đổ xô đi mua hàng Mỹ với chất lượng cao, giá thành cạnh tranh, thương hiệu mạnh. Những ngành còn non trẻ ở Việt Nam như ô tô, điện tử tiêu dùng sẽ bị đè nén nặng nề, nhất là khi các doanh nghiệp nội địa còn đang chật vật xây dựng chuỗi cung ứng và thương hiệu.
Nếu không kiểm soát tốt, Việt Nam có thể nhanh chóng từ nước xuất siêu sang Mỹ trở thành nước nhập siêu. Áp lực tỷ giá, dự trữ ngoại hối và chính sách tiền tệ sẽ bị đẩy vào tình thế khó khăn.
Kẹt giữa hai “gọng kìm”: Mỹ đè chất lượng, Trung Quốc ép giá rẻ
Mỹ không phải đối thủ duy nhất. Trung Quốc – vốn đang dư thừa sản xuất – cũng đang đẩy mạnh xuất khẩu vào Việt Nam. Xe điện, pin năng lượng, thiết bị điện tử… hàng Trung Quốc tràn vào với giá siêu rẻ.
Kết quả: doanh nghiệp Việt Nam rơi vào cảnh “tiến thoái lưỡng nan”. Một bên là hàng Mỹ chất lượng cao, một bên là hàng Trung Quốc giá rẻ — ở giữa là doanh nghiệp nội địa còn non yếu, vừa thiếu vốn, thiếu công nghệ, vừa thiếu kinh nghiệm cạnh tranh toàn cầu.
Thực tế, trong 5 tháng đầu năm 2025, khu vực FDI chiếm đến 72,5% tổng kim ngạch xuất khẩu, còn doanh nghiệp Việt chỉ chiếm vỏn vẹn 27,5%. Khi các ông lớn FDI xoay trục, dịch chuyển nhà máy, Việt Nam dễ dàng trở thành “nạn nhân” bị bỏ rơi.
Không thể chỉ trông vào đàm phán: Việt Nam đang tái cấu trúc ngầm
Hạ thuế về 20% chỉ là chặng đầu. Câu hỏi lớn hơn: làm sao để không bị dồn vào chân tường lần nữa?
Ngay sau khi cú sốc thuế quan nổ ra, Việt Nam đã có những bước đi chiến lược:
- Nghị quyết 68 & 198: Tăng lực cho doanh nghiệp vừa và nhỏ – đối tượng dễ bị tổn thương nhất.
- Đẩy mạnh đầu tư công: Làm mới hạ tầng, tạo dư địa cho sản xuất nền tảng.
- Kiểm soát tín dụng: Bơm vốn cho sản xuất – kinh doanh, nhưng tránh bong bóng đầu cơ hay lạm phát.
Tất cả nhằm một mục tiêu dài hạn: giảm phụ thuộc FDI, xây dựng năng lực tự chủ, đa dạng hóa chuỗi cung ứng, và quan trọng nhất — nâng tỷ trọng doanh nghiệp nội địa trong xuất khẩu.
Kết luận: Không thể vay mượn sự phát triển
Bài học lớn từ thương chiến Mỹ - Việt lần này là rõ ràng: bạn có thể đàm phán giỏi, có thể xoay sở tốt trong ngắn hạn, nhưng nếu cấu trúc nền kinh tế vẫn yếu, thì rủi ro chỉ chực chờ bùng nổ lần sau.
Không ai bán sự phát triển bền vững với giá thuế 0%. Để thoát khỏi vòng lặp “lệ thuộc – bị ép giá – nhượng bộ”, Việt Nam cần:
- Một nền kinh tế có khả năng tự đứng vững, không lệ thuộc vào chuỗi cung ứng nước ngoài.
- Một cộng đồng doanh nghiệp nội địa mạnh mẽ, làm chủ công nghệ cốt lõi.
- Một thị trường nội địa đủ sức hấp thụ sản phẩm Việt, không bị hàng ngoại chiếm lĩnh hoàn toàn.
Nếu không, thương mại toàn cầu sẽ tiếp tục là một cuộc chơi mà Việt Nam mãi chỉ đóng vai “người đi sau”, bị chi phối bởi quyết định của các nền kinh tế lớn.
Xuất siêu Mỹ cao thật, nhưng điều đáng lo là: nhiều ngành xuất sang Mỹ vẫn dùng nguyên liệu Trung Quốc, nên mới bị đánh vào xuất xứ. Nếu không xử lý được gốc chuỗi cung ứng, thì dù có xuất siêu cũng vẫn rủi ro bị Mỹ siết tiếp