NGƯỜI TRẺ VIỆT NAM VÀ CÁI BẪY THU NHẬP ĐANG MẮC PHẢI ?
Bẫy thu nhập (middle-income trap) là thuật ngữ dùng để chỉ tình trạng một quốc gia sau khi đạt đến mức thu nhập trung bình thì tăng trưởng chững lại, không thể chuyển mình lên nhóm nước thu nhập cao. Nguyên nhân thường đến từ việc mô hình tăng trưởng cũ (dựa vào lao động giá rẻ, khai thác tài nguyên, đầu tư công) không còn hiệu quả, nhưng quốc gia lại chưa đủ năng lực đổi mới sáng tạo, nâng cao giá trị sản phẩm hay cải thiện năng suất lao động.
Việt Nam hiện đang đối mặt với nguy cơ rơi vào bẫy thu nhập trung bình, khi mà tăng trưởng GDP vẫn phụ thuộc phần lớn vào FDI, lắp ráp gia công và tiêu dùng nội địa – thay vì dựa trên nền tảng khoa học – công nghệ hay năng suất cao.
1. Những người trẻ với giấc mơ an cư xa vời
Tầng lớp lao động trẻ ở Việt Nam – đặc biệt là tại các đô thị lớn như TP.HCM, Hà Nội – đang đối diện một thực tế trớ trêu: lương không đủ mua nhà, dù thu nhập đã tăng theo thời gian.
Tốc độ tăng giá nhà tại các thành phố lớn thường cao gấp 2–3 lần tốc độ tăng thu nhập bình quân đầu người.
Một căn hộ trung cấp ở TP.HCM hiện có giá từ 50–70 triệu/m², tương đương 3–5 tỷ đồng cho một căn 70m². Với thu nhập trung bình từ 15–20 triệu/tháng, một người trẻ sẽ mất 20–30 năm tích lũy không chi tiêu để sở hữu nhà.
Điều đáng lo ngại hơn là tốc độ tăng giá bất động sản luôn vượt xa tốc độ tăng thu nhập. Bất động sản trở thành kênh đầu tư “bất bại” cho nhóm người có sẵn tài sản, trong khi người trẻ – những người vừa bước vào thị trường lao động – không còn cơ hội tham gia một cách công bằng. Khi “cửa vào” bị khóa lại, an cư với họ không còn là chuyện thời gian, mà là chuyện… không tưởng.
2. Cấu trúc thị trường bất động sản bị lệch: chỉ phục vụ người giàu, bỏ mặc nhu cầu thực
Một trong những nghịch lý lớn nhất hiện nay là: thị trường bất động sản đang dư thừa nhà ở cao cấp nhưng lại thiếu trầm trọng nhà ở vừa túi tiền và nhà ở xã hội. Các doanh nghiệp bất động sản chạy theo lợi nhuận, đổ vốn vào những phân khúc xa rời nhu cầu thực tế, trong khi cơ chế hỗ trợ phát triển nhà giá rẻ gần như không có tính hấp dẫn.
Trong một nền kinh tế lành mạnh, bất động sản phải phục vụ nhu cầu thực – đặc biệt là nhu cầu ở của tầng lớp lao động và trung lưu – chứ không phải chỉ trở thành công cụ tích trữ tài sản của tầng lớp giàu có.
Không chỉ giá nhà, chi phí sinh hoạt tại các đô thị lớn cũng đang ăn mòn thu nhập. Tiền thuê nhà, thực phẩm, xăng xe, y tế, giáo dục… đều không ngừng leo thang. Tích lũy trở nên khó khăn hơn bao giờ hết.
Ngay cả khi có nhu cầu mua nhà, người trẻ cũng phải đối mặt với lãi suất vay mua nhà cao (9–12%/năm), thời hạn vay ngắn và điều kiện tín dụng chặt chẽ. Với nguồn thu nhập thiếu ổn định (đặc biệt trong nền kinh tế gig, freelance ngày càng phát triển), họ gần như bị loại khỏi cuộc chơi tài chính – vốn được thiết kế chỉ để phục vụ người có tài sản sẵn.
3. Hệ lụy vĩ mô: khi “giấc mơ an cư” trở thành bài toán xã hội
Suy giảm tiêu dùng dài hạn: Khi phần lớn thu nhập bị hút vào chi phí thuê nhà, khả năng chi tiêu cho các lĩnh vực khác suy giảm, ảnh hưởng đến sức mua toàn nền kinh tế.
Sự trì hoãn trong lập gia đình và sinh con: Nhiều người trẻ không dám kết hôn hay sinh con vì chưa an cư, dẫn đến nguy cơ suy giảm dân số trong tương lai gần.
Gia tăng bất bình đẳng thế hệ: Thế hệ đi trước có cơ hội tích lũy tài sản, trong khi thế hệ sau bị “kẹt” trong guồng quay đi làm – trả nợ – thuê nhà mà không thể bứt ra.
Làn sóng dịch chuyển lao động: Khi giá nhà vượt khỏi tầm với, người lao động chất lượng cao có thể rời thành phố hoặc thậm chí rời khỏi Việt Nam để tìm môi trường sống tốt hơn.
Bẫy thu nhập không chỉ là rào cản trong hành trình phát triển quốc gia, mà còn là “vòng xiềng vô hình” siết chặt tương lai của thế hệ trẻ. Giấc mơ sở hữu nhà – vốn là biểu tượng của ổn định, của niềm tin vào tương lai – nay đang trở thành cơn ác mộng kinh tế với hàng triệu người.