TÌNH THƠ.
Bạn FB Võ Ngọc, hai tuần trước gởi qua tin nhắn bản nhạc mà bạn ấy phổ thơ AT tôi. Phải nói rất bất ngờ. Bởi vì thơ ấy tôi viết đã lâu, và a/e 20 năm từ quảng “nghỉ” làm quán ăn “tả pí lù” tới nay, ch/tôi cũng ko còn thường xuyên gặp gỡ như trước ( bạn hàng m/b + hệt láng giềng của nhau / băng qua đường với mươi bước chân là tới …).
Chính xác thì thơ “Tự trào tháng giêng” AT tôi viết năm 1999. Bạn Gg. thì biết từ 1978, TP HCM có năm này được ghi nhận là LẠNH nhất …
Hai câu đầu của thơ nà (* xem dưới bài, phần chú thích …) :
“Tháng giêng bận những hai quần
Trong ngắn ngoài dài trời lạnh giá …”.
Vậy là nghĩ tới việc phổ nhạc cho thơ. Cần xem để biết thế gian này người ta làm gì trước đã …
Wiki, chán ghê đi. Nó phán “Phổ nhạc là nghệ thuật dựa theo lời và ý của bài thơ mà viết thành bài nhạc”.
List trong Zingxx3 trên có 21 bài. Lướt qua thì phần thơ AT tôi biết ( tên tác giả thơ; ko thuộc hoàn toàn thơ …) khoảng hơn năm bài : “Ngậm ngùi”, “Anh còn nợ em”, “Đâu phải bởi mùa thu”, Ngày xưa Hoàng thị”, “Áo lụa Hà đông”,”Hương thầm” …
Đúng ( với hình thức này) là thơ có trước. Người làm nhạc ngoài phần lời thơ, ý thơ … còn “lấy” nhiều hơn của người thơ : hình ảnh thơ, nhạc điệu, cả tiết tấu của bài thơ. Cả quyền năng của một cá thể sáng tạo : không lấy những gì ko phù hợp với bài hát/bản nhạc. Bài “Ngậm ngùi”, thơ 6/8 của Huy Cận và “Anh còn nợ em” thì chính thể 4 chữ đã (gần như) “KHUÔN” hay “ rập sẵn” cho người nhạc rõ rồi. Cao tay hơn, người làm nhạc còn luyến láy cùng nhấn nhá với thanh âm - trường&cao độ - để tăng chất + tình của thơ; hay “chơi” ĐIỆP KHÚC nhằm lập lại hai ba lượt trình bày/ HÁT … cái tứ ( - phần hồn cốt - của bài) thơ (*1, xem chú thích bên dưới bài viết). Nhạc sĩ, qua sáng tạo sáng tác của mình tiếp/tiệm cận với tình cảm người nghe tốt hơn thi sĩ với những con chữ thơ …
Nếu nhìn từ góc độ của một tác phẩm thì bài hát là sản phẩm phái sinh của bài thơ. Lợi thế này, cùng với phát triển của công nghệ, media … giúp ca khúc HÁT + biểu diễn nhiều hình thức hơn / thơ chỉ là đọc&ngâm …của người “làm sau hay cover” lại RÕ RÀNG quá ( bài đây điềm chỉ các bài thơ phổ nhạc hay bài hát phổ thơ còn tồn tại với năm tháng ha há!).
Tác giả thơ được hay có nhiều bài hát nhất : Du Tử Lê (*2). Nhạc sĩ Phạm Duy là người phổ nhạc của nhiều người thơ… thứ nhì ( không rõ có ai hơn ông – hay xếp thứ nhất ko nhá).
Bài “Màu tím hoa sim” thơ của Hữu Loan ghi nhận có hai tác giả nhạc : Dzũng Chinh và Phạm Duy. Thơ “Tháng sáu trời mưa” của Nguyên Sa, cũng thế … Nhạc cùng tựa này nhưng tác phẩm của Hoàng Thanh Tâm “dụng” của bài thơ nhiều nên “lấn át” hơn bài của Ngô Thụy Miên. Thơ chống Mỹ, nhờ tài hoa người nhạc sĩ ( Hoàng Hiệp) chắp cánh mà bay cao có “Lá đỏ” ( phổ thơ Nguyễn Đình Thi) Trường Sơn Đông Trường Sơn Tây ( thơ Phạm Tiến Duật) Đất quê ta mênh mông ( Thơ Dương Hương Ly) … Ngọn đèn đứng gác (thơ Chính Hữu) Em vẫn đợi anh về (thơ Lê Giang) …Đến Hương thầm, thơ Phan thị Thanh Nhàn người Hà Nội viết từ … thời “xưa ấy” nhưng (phải đến 1984) bài hát mới giao duyên với “ông giáo” Vũ Hoàng, sinh 1956 ở Biên Hòa …
Hai bài thơ Quê hương, nhạc Giáp Văn Thạch “rạng rỡ” hơn nhờ dòng thơ sáu chữ của Đỗ Trung Quân bản phổ ông Cầu râu ( nhạc sĩ Phạm Trọng Cầu , thơ Giang Nam hình thức tự do).
Nói thế, thì phần nào thơ “phủ” nhạc. Nó ít nhiều “quyết định” khuôn khổ bài hát. Với Phú Quang thì nhạc ông đã “giải cấu trúc” thơ này tuyệt vời với “Catinat cà phê sáng” ( thơ Buổi sáng, Phan Ngọc Thường Đoan) và đặc biệt “Tình khúc 24” (*3 thơ Dương Tường ) …
Quảng “lặng” ít ngày qua, AT tôi nghe lại nhiều album nhạc Phú Quang. Và nghĩ nhiều về mức độ khó & dễ của phần lời thơ với người làm nhạc.
Internet giúp cho thông tin : Đầu năm 1979, Ủy ban Năm quốc tế thiếu nhi Việt Nam phát động cuộc thi viêt bài hát mới cho trẻ em, nhằm nói lên tình cảm đẹp đẽ, trong sáng đối với thiếu nhi trong nước và toàn thế giới, ca ngợi những ước mơ cao đẹp, tình cảm tha thiết của các em mong muốn được sống trong hòa bình, yêu thương…
Phần thi viết lời bài hát, Ban tổ chức nhận được hàng trăm lời bài hát dự thi của nhiều nhà văn, nhà thơ, nhà giáo… và cả nhạc sĩ.
Kết quả có hai lời bài hát được chọn: “Trái đất này của chúng em” của Định Hải, công tác tại Nhà xuất bản Kim Đồng, Hà Nội và “Việt Nam, bầu trời này, mặt đất này” của Diệp Minh Tuyền, công tác tại Tuần báo Văn Nghệ, TPHCM.
Phần hai là thi phổ nhạc. Điều kiện bắt buộc là KO THAY LỜI đã chọn. Tức ko chấp nhận sửa/chỉnh và phỏng theo lời “thơ” đó …
Cuộc thi này thì nhạc sĩ Trương Quang Lục dự thi hai bài với phần lời ch/ta biết : nhà thơ Định Hải và ông thắng giải đặc biệt cùng giải A.
Hóa ra, phỏng hay có chỉnh sửa lời khi làm nhạc mới ko “bó tay” người phổ nhạc hơn ( trước nay AT tôi đã nghĩ ngược lại).
Thế mới nói, sau khi nghe nhiều Phú Quang, thì phần nhạc phổ thơ của ông, nhiều bài và ko ít tác giả thơ …Và nhiều trong đó lại có bài hầu như bám sát lời thơ RÕ và chắc tay. Những chỗ phải thay đổi đều ĐẮT … vừa làm rõ ý tứcủa thơ và gia tăng xúc cảm người nghe nhạc/ bài hát.
3+1.
Trên đầu phần 2. Bài này, AT tôi ghi nhận tìm kiếm Gg. có kết quả hay thông tin ( đã) công nhận Phạm Duy là một “ phù thủy âm nhạc”. Số lượng bài ông phổ, AT tôi có đùa đây là số 2 mà ko rõ hay chưa xác định người xếp nhất.
Lượng số ít nhiều cần thống kê, so đếm … AT tôi, ngoài lượng số hay tổng gia tài bài hát 600, nếu tính thêm độ khó vào thì nên xác tín rằng Phú Quang sẽ là số một.
----------- Chú thích của bài viết ---------------
(*)
Phần bài bạn phổ thơ AT : có một khoản lời bạn thêm " Đợi vầng trăng lên" là một kết nối trước sau đồng thời giúp thơ “sáng” ý+nghĩa hơn.
Còn khiếm khuyết, cả nghĩ AT tôi nằm ở chữ TỰ TRÀO. Nhạc chưa “giải mã/giải tỏa” hay làm tốt nghĩa chữ THƠ này …
(*1) Theo AT tôi thì nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu với "Bóng cây Kơnia ”, “Hành khúc ngày và đêm”, “Thư tình cuối mùa thu”,“Thuyền và biển ”…là người thành công nhất thể tài này.
( Xem thêm trên báo Thanh Niên, tác giả Hà Đình Nguyên : “Phần đông trong giới nhạc sĩ đều biết phổ thơ thành ca khúc, nhưng hầu như chỉ Phạm Duy và Phan Huỳnh Điểu là 2 tay cự phách, xứng đáng được gọi là “phù thủy âm nhạc”).
(*2)Trích từ phỏng vấn nhà thơ Du Tử Lê : Nếu tính cho đến bây giờ thì vào khoảng trên 300 bài. Điển hình là riêng nhạc sỹ Anh Bằng vào khoảng 50 bài. Nhạc sỹ Song Ngọc hơn 50 bài. Nhạc sỹ Trần Duy Đức khoảng 30 bài. Anh Khang Thụy, một nhạc sỹ rất trẻ ở Việt Nam, khoảng sáu, bảy chục bài. Chỉ với chừng đó người thôi thì con số đã trên 200 rồi. Bài phổ nhạc đầu tiên là vào khoảng năm 1964 và tính cho đến 75 thì trong giai đoạn này, những ca khúc mà tôi rất hài lòng, thứ nhất là: “Tình Sầu Du Tử Lê,” do anh Phạm Duy phổ nhạc. Thứ hai là “Khi Cuộc Tình Đã Chết” của anh Phạm Đình Chương. Thứ ba là hai bài của anh Từ Công Phụng: “Trên Ngọn Tình Sầu”, và “Ơn Em” (còn có tựa là “Giữ Đời Cho Nhau”).
Ở hải ngoại cũng có thể chia ra làm 2 giai đoạn: từ 75 đến 85 có những bài mà tôi hài lòng: “Quê Hương Là Người Đó”, “Đêm Nhớ Trăng Sài Gòn”, “Khi tôi chết Hãy Đem Tôi Ra Biển”, của anh Phạm Đình Chương. Ngoài ra có một số bài do anh Trần Duy Đức phổ nhạc mà tôi cũng rất hài lòng như: “Trong Tay Thánh Nữ có Đời Tôi”, “Chỉ nhớ Người Thôi Đủ Hết Đời”, đó là trong giai đoạn từ 75 đến 85. Nếu chấm dứt ở năm 85 thì phải kể đến “Khúc Thụy Du” do anh Anh Bằng phổ nhạc.
(*3) Thơ "Tình khúc 24, Dương Tường.
24 phím cầm chiều
24 nhành sương mím
24 tiếng ve sầu đại lộ tháng tư
Gửi lại em
cầu thang 24 bậc
tờ thư 24 gác mưa
làn menuet 24 âm xưa
Gửi lại em
mùi hoa sữa 24 miền hoài niệm
ga khuya 24 lần đưa đón
bài huê tình 24 lối sân sau
Gửi lại em
doi sông 24 nhịp cầu
tình khúc bãi ngô 24
sương dâng 24 nẻo đi về
Nhâm nhâm 24 hàng đèn
mênh mênh 24 ngã tư mắt
Gửi lại em
chiêm bao 24 chợt hiện tan
cung đàn 24 lần đứt nối
vũng im đêm 24 mạy sao chìm
Gửi lại em
24 phố dài thơm
24 xêrênađ
24 vibratô
24 khung trời tím
24 lối công viên
24 vầng trăng goá.
