Tổng quan ngành xăng dầu Việt Nam & cập nhật khung pháp lý mới

Khuyến nghị
, , ,
#1

TỔNG QUAN NGÀNH XĂNG DẦU VIỆT NAM & CẬP NHẬT KHUNG PHÁP LÝ MỚI: DỰ THẢO NGHỊ ĐỊNH KINH DOANH XĂNG DẦU LẦN 7

Ngành xăng dầu Việt Nam đang bước vào giai đoạn tái cấu trúc mạnh mẽ, trọng tâm là chuyển đổi cơ chế điều hành giá sang hướng thị trường có kiểm soát. Từ các bản Dự thảo Nghị định Kinh doanh xăng dầu lần 3 đến lần 7, Chính phủ đã thể hiện rõ mục tiêu trao quyền tự chủ giá cho doanh nghiệp, đồng thời chuẩn hóa chi phí, nâng chuẩn điều kiện đầu mối, hướng đến một thị trường minh bạch – cạnh tranh – hiệu quả hơn.

1. Những điểm thay đổi nổi bật trong Dự thảo Nghị định lần 7

So với Nghị định hiện hành, Dự thảo 7 mang đến hai thay đổi mang tính bước ngoặt:

(1) Cơ chế hình thành giá – tiến tới tự do hóa có kiểm soát
Bộ Công Thương sẽ trao quyền tự quyết giá cho thương nhân đầu mối và phân phối. Doanh nghiệp được phép tự xác định chi phí, công bố giá bán buôn – bán lẻ và chỉ báo cáo lại cơ quan quản lý, thay vì bị khống chế bởi lợi nhuận định mức (300 đồng/lít) như hiện nay.
Nhà nước chỉ công bố chi phí kinh doanh định mức như một tham số tham chiếu, được điều chỉnh theo CPI hằng năm và rà soát 3 năm/lần, nhằm đảm bảo minh bạch nhưng vẫn giữ linh hoạt thị trường.

(2) Điều kiện đầu mối – nâng chuẩn năng lực và kiểm soát dòng vốn
Dự thảo 7 yêu cầu doanh nghiệp đầu mối phải có ít nhất 1 kho cảng chuyên dụng và tối thiểu 40 cửa hàng bán lẻ trực thuộc, qua đó nâng cao chuẩn hạ tầng và năng lực cung ứng. Đồng thời, mọi thương vụ bán vốn cho nhà đầu tư nước ngoài phải được Bộ Công Thương phê duyệt, đảm bảo an ninh năng lượng và tránh nguy cơ thâu tóm thị trường nội địa.

Những quy định này cho thấy định hướng dài hạn của Chính phủ là xây dựng một thị trường xăng dầu cạnh tranh có kiểm soát, với doanh nghiệp lớn và có chuỗi cung ứng đồng bộ giữ vai trò trụ cột.

2. Cấu trúc ngành và vai trò trong chuỗi giá trị năng lượng Việt Nam

Ngành xăng dầu là mắt xích hạ nguồn trong chuỗi năng lượng quốc gia, kết nối giữa sản xuất – nhập khẩu và tiêu dùng cuối cùng.
Hiện có 33 thương nhân đầu mối và 258 thương nhân phân phối, với khoảng 17.000 cửa hàng bán lẻ trên toàn quốc. Trong đó, Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam (PLX) giữ vị thế thống lĩnh, chiếm ~46% thị phần bán lẻ, tương đương 5.500 cửa hàng (bao gồm trực thuộc và đại lý).

Sự tập trung cao này giúp PLX cùng một số doanh nghiệp lớn như OIL, BSR, GAS trở thành trụ cột đảm bảo ổn định nguồn cung và an ninh năng lượng quốc gia.

3. Nguồn cung trong nước và đặc điểm nhập khẩu

Nguồn cung trong nước hiện chủ yếu đến từ hai nhà máy lọc dầu Bình Sơn (BSR) và Nghi Sơn (NSRP), chiếm ~61% tổng nhu cầu nội địa (2024).
Phần còn lại được nhập khẩu từ Hàn Quốc, Singapore và Malaysia – các thị trường có hiệp định thương mại tự do, nên được miễn thuế nhập khẩu (0%).

  • Nguồn Hàn Quốc: giá rẻ nhờ thuế suất thấp, nhưng bán theo lô lớn, khó tiếp cận với doanh nghiệp nhỏ.
  • Nguồn Singapore: giá cao hơn nhưng linh hoạt về khối lượng và thời gian giao hàng.

Nhờ lợi thế quy mô và logistics, PLX và OIL đang là hai doanh nghiệp có khả năng tối ưu chi phí vận chuyển và tồn kho tốt nhất, qua đó chủ động hơn trước biến động giá dầu thế giới.

4. Tiến trình cải cách khung pháp lý: từ điều hành hành chính sang thị trường có kiểm soát

Dự thảo lần 3 – Giai đoạn đặt nền móng

  • Bộ Công Thương được giao toàn quyền xác định và công bố giá điều hành, thay cho Bộ Tài chính.
  • Công thức giá:
    Giá bán tối đa = Chi phí tạo nguồn + Chi phí kinh doanh định mức + Lợi nhuận định mức + Thuế GTGT.
  • Bắt đầu điều chỉnh chi phí kinh doanh theo CPI, tạo nền cho cơ chế giá linh hoạt hơn.
  • Tuy nhiên, đề xuất chuyển Quỹ bình ổn giá về ngân sách Nhà nước làm dấy lên lo ngại về khả năng phản ứng nhanh trong các biến động ngắn hạn.

Dự thảo lần 6 – Mở rộng quyền tự chủ giá

  • Doanh nghiệp tự xác định và công bố giá bán buôn – bán lẻ, Nhà nước chỉ can thiệp khi có biến động bất thường.
  • Cho phép thương nhân phân phối được mua bán lẫn nhau, giúp tăng tính linh hoạt trong lưu thông hàng hóa.
  • Yêu cầu dự trữ lưu thông tối thiểu 20 ngày cung ứng, đảm bảo an ninh năng lượng.
  • Tuy nhiên, quy định công bố giá cố định vào thứ Năm hàng tuần vẫn gây hạn chế trong bối cảnh giá dầu quốc tế biến động nhanh.

Dự thảo lần 7 – Chuẩn hóa cơ chế giá và siết điều kiện đầu mối

  • Giá bán = Giá mua + Chi phí tạo nguồn + Chi phí kinh doanh định mức + Lợi nhuận + Thuế (GTGT, nhập khẩu, tiêu thụ đặc biệt, bảo vệ môi trường…).
  • Nhà nước công bố chi phí kinh doanh định mức làm cơ sở tham chiếu, điều chỉnh hàng năm theo CPI.
  • Siết điều kiện đầu mối: yêu cầu kho cảng chuyên dụng và mạng lưới bán lẻ riêng; kiểm soát việc bán vốn cho NĐT nước ngoài.

Đây được xem là bước tiến quan trọng nhất trong tiến trình thị trường hóa ngành xăng dầu, vừa đảm bảo cạnh tranh lành mạnh, vừa duy trì an ninh năng lượng quốc gia.

5. Tác động và cơ hội cho nhóm doanh nghiệp niêm yết

Chúng tôi cho rằng nhóm doanh nghiệp đầu ngành sẽ hưởng lợi rõ nét nhất từ tiến trình này:

  • Petrolimex (PLX): sở hữu gần 50% thị phần, được hưởng lợi lớn nhờ cơ chế giá linh hoạt, biên lợi nhuận bán lẻ cải thiện, giảm rủi ro chính sách khi Quỹ bình ổn được bỏ.
  • PVOil (OIL): hưởng lợi từ quyền mua bán linh hoạt, giúp tối ưu nguồn cung và nâng cao biên lợi nhuận.
  • BSR: hưởng lợi từ biên lọc dầu ổn định và nhu cầu tiêu thụ nội địa tăng; dự án mở rộng Nhà máy Dung Quất là động lực tăng trưởng dài hạn.
  • PV Gas (GAS): đóng vai trò ổn định nguồn cung năng lượng, gián tiếp được hưởng lợi từ nhu cầu nhiên liệu tăng.

6. Triển vọng trung – dài hạn: tích cực và bền vững

Chúng tôi đánh giá tích cực triển vọng ngành xăng dầu Việt Nam trong 5–10 năm tới, dựa trên ba yếu tố:

  1. Khung pháp lý hoàn thiện, giảm méo mó hành chính, tăng tính minh bạch và cạnh tranh.
  2. Nhu cầu tiêu thụ nội địa tăng cùng tăng trưởng GDP và hoạt động logistics.
  3. Đầu tư mạnh vào năng lực lọc – tồn – vận chuyển từ PLX, OIL, BSR.

Dù xu hướng năng lượng xanh và xe điện sẽ ảnh hưởng dần đến tiêu thụ xăng dầu, nhưng trong 10–15 năm tới, tác động này chưa đáng kể đối với nhóm đầu ngành.

Với hạ tầng vững, tài chính mạnh và chính sách hỗ trợ, các doanh nghiệp niêm yết đầu ngành – đặc biệt PLX, OIL, BSR và GAS – sẽ tiếp tục giữ vai trò trụ cột đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia và duy trì sức hấp dẫn đầu tư trung hạn.

:white_check_mark: Anh/Chị cần hỗ trợ 1:1, đồng hành phân tích thị trường và nhận chiến lược đầu tư cập nhật hàng tuần? Truy cập trang tiểu sử của em để xem chi tiết và tham gia ngay nhóm hỗ trợ.