1. Bối cảnh chính sách thuế quan của Trump
Năm 2018, Tổng thống Donald Trump triển khai chính sách thương mại bảo hộ mạnh mẽ với mục tiêu “giải phóng” nước Mỹ khỏi sự phụ thuộc vào hệ thống thương mại toàn cầu. Đây là sự đảo chiều chiến lược so với thời kỳ Mỹ đóng vai trò kiến trúc sư của hệ thống thương mại tự do hậu Thế chiến II.
- Mọi quốc gia đều phải chịu thuế nhập khẩu tối thiểu 10%.
- Các quốc gia có thặng dư thương mại lớn với Mỹ chịu mức thuế cao hơn nhiều.
- Cơ sở lý luận: Giảm thâm hụt thương mại của Mỹ, khôi phục năng lực sản xuất trong nước, bảo vệ lợi ích quốc gia.
2. Việt Nam - Nạn nhân của chính sách bảo hộ
Việt Nam là một trong những nền kinh tế chịu tác động nặng nề nhất từ chính sách thuế quan của Trump do đặc điểm xuất khẩu phụ thuộc lớn vào thị trường Mỹ và đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI).
- Kim ngạch xuất khẩu vượt quá quy mô GDP, hơn 70% giá trị xuất khẩu đến từ khu vực FDI.
- Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn nhờ làn sóng chuyển dịch sản xuất khỏi Trung Quốc (giai đoạn 2018 - 2020).
- Mỹ cáo buộc Việt Nam là “nơi tránh thuế” do hàng hóa từ các nền kinh tế khác được gắn mác “Made in Vietnam” để né thuế áp lên Trung Quốc.
- Việt Nam bị áp mức thuế lên tới 46%, một trong những mức cao nhất mà chính quyền Trump áp dụng.
3. Tác động tiêu cực đến nền kinh tế Việt Nam
- Xuất khẩu suy giảm: Ngành dệt may, da giày, điện tử, gỗ, thủy sản… chịu ảnh hưởng nặng nề khi hàng hóa mất lợi thế cạnh tranh vì mức thuế cao.
- Suy giảm dòng vốn FDI: Các tập đoàn đa quốc gia có thể rút vốn khỏi Việt Nam để tránh rủi ro chính trị thương mại, đặc biệt khi các quốc gia khác như Ấn Độ, Mexico, Đông Âu đang trở nên hấp dẫn hơn.
- Tăng áp lực lên tỷ giá và lạm phát: Giảm nguồn USD từ xuất khẩu có thể dẫn đến lạm phát chi phí đẩy, đặc biệt khi Việt Nam phụ thuộc lớn vào nguyên liệu nhập khẩu.
- Ngân sách nhà nước chịu áp lực: Giảm thu từ thuế doanh nghiệp và xuất khẩu trong khi phải duy trì chi tiêu xã hội và đầu tư công.
4. Cơ hội trong khủng hoảng
Dù đối mặt với nhiều thách thức, khủng hoảng này cũng mở ra những cơ hội tái cấu trúc nền kinh tế Việt Nam:
- Tái cấu trúc mô hình tăng trưởng: Chuyển từ “sản xuất thuê cho thế giới” sang “sáng tạo và làm chủ chuỗi giá trị”.
- Nội địa hóa chuỗi cung ứng: Giảm phụ thuộc vào FDI bằng cách phát triển công nghiệp phụ trợ và nâng cao năng lực sản xuất nội địa.
- Tăng giá trị gia tăng sản phẩm: Đầu tư vào công nghệ, nâng cao năng suất lao động và chất lượng sản phẩm.
- Mở rộng thị trường nội địa: Giảm thiểu rủi ro từ thị trường bên ngoài bằng cách tăng cường tiêu thụ nội địa.
Chính sách thuế quan của Trump là một cú sốc lớn đối với nền kinh tế Việt Nam, đặc biệt là trong các lĩnh vực phụ thuộc mạnh vào xuất khẩu sang Mỹ. Tuy nhiên, đây cũng là một lời cảnh tỉnh để Việt Nam nhanh chóng tái cấu trúc nền kinh tế, nâng cao tính tự chủ và phát triển bền vững hơn trong tương lai.