Một bài viết dành cho những ai đang bắt đầu tuần mới với một tâm hồn không mấy bình yên.
Tuần trước vừa khép lại với những con số khá đẹp:
-
VN-Index: 1.741,32 điểm, tăng 50 điểm (+2,98%) - tuần tăng thứ 4 liên tiếp.
-
Khối ngoại: +4.419 tỷ đồng mua ròng - chấm dứt 18 tuần bán ròng liên tiếp.
-
Vingroup tiếp tục dẫn dắt: VIC +9,68%, VPL +3.373 tỷ mua ròng.
Nhìn vào những con số đó, lẽ ra chúng ta nên vui.
Lẽ ra sáng thứ Hai này nên là một buổi sáng nhẹ nhàng.
Nhưng tôi cá rằng, nhiều người trong chúng ta vẫn đang bồn chồn.
Vẫn đang lo lắng. Vẫn đang tự hỏi: “Liệu tuần này có giữ được không?”
Bạn thức dậy.
Nhìn đồng hồ. 9 giờ sáng thứ Hai.
Bên ngoài cửa sổ, thành phố đang dần tỉnh giấc. Tiếng xe máy, tiếng còi inh ỏi.
Nhưng bên trong đầu bạn, một cuộc chiến đã bắt đầu.
Bạn vừa nhấc điện thoại lên.
Không phải để đọc tin tức. Không phải để check email công việc.
Mà là để mở app chứng khoán.
Và thế là hết. Cà phê nguội dần. Bữa sáng bị bỏ quên.
Bạn đang đắm chìm trong thế giới của những con số xanh đỏ.
Tim đập nhanh hơn. Lòng bàn tay đổ mồ hôi nhẹ.
Dù thị trường còn chưa mở cửa.
Nếu bạn thấy mình ở đâu đó trong mô tả này, hãy biết rằng: Bạn không cô đơn.
Và quan trọng hơn, đó không phải lỗi của bạn.
Hôm nay, tôi muốn nói chuyện với bạn về cuộc chiến đó.
Về những gì đang xảy ra bên trong bộ não của bạn mỗi sáng thứ Hai.
Và về cách để bạn bắt đầu tuần mới bằng sự tĩnh lặng, thay vì hoảng loạn.
Ba nhân vật trong đầu bạn
Amygdala - Kẻ hoảng loạn
Sâu bên trong não bộ, có một cấu trúc nhỏ bé mang tên Amygdala (Hạch hạnh nhân).
Nó được tiến hóa từ 200.000 năm trước, khi tổ tiên chúng ta phải đối mặt với thú dữ, với đói khát, với cái chết.
Nhiệm vụ của Amygdala rất đơn giản: Phát hiện nguy hiểm. Kích hoạt phản ứng tự vệ.
Nó không cần suy nghĩ. Nó chỉ cần phản ứng. Nhanh. Mạnh. Quyết liệt.
Vấn đề là: Amygdala không phân biệt được giữa một con hổ đang lao về phía bạn, và một dòng tin “Dow Jones giảm 200 điểm đêm qua”.
Với nó, cả hai đều là nguy hiểm = phải chạy = phải bán.
Mỗi sáng thứ Hai, khi bạn mở app và thấy bất kỳ thông tin nào có vẻ tiêu cực, Amygdala sẽ hét lên trong đầu bạn. Nó không cần biết bối cảnh. Nó không cần phân tích. Nó chỉ muốn bạn thoát thân.
Dopamine - Kẻ nghiện ngập
Nếu Amygdala là nguồn gốc của nỗi sợ, thì Dopamine là nguồn gốc của cơn nghiện.
Bạn có bao giờ tự hỏi: Tại sao mình không thể ngừng check bảng điện?
Câu trả lời nằm ở Dopamine - chất dẫn truyền thần kinh liên quan đến phần thưởng và động lực.
Mỗi khi bạn mở app, não tiết ra một liều Dopamine nhỏ. Vì nó kỳ vọng sẽ thấy điều gì đó thú vị.
-
Nếu thấy xanh: Dopamine tăng. Sướng. Bạn muốn check thêm.
-
Nếu thấy đỏ: Dopamine tụt. Thất vọng. Nhưng bạn vẫn check thêm, vì não hy vọng lần sau sẽ khác.
Đây chính xác là cơ chế của máy đánh bạc.
Phần thưởng ngẫu nhiên, không đoán trước được, gây nghiện mạnh hơn bất kỳ loại phần thưởng cố định nào.
Và thị trường chứng khoán, với bản chất biến động từng phút, là cỗ máy Dopamine hoàn hảo.
Mỗi sáng thứ Hai, bạn không chỉ đang “xem thị trường”.
Bạn đang cho não một liều ma túy.
PFC - Người lớn trong phòng
Nhưng chúng ta không chỉ có Amygdala và Dopamine.
Bộ não con người còn có một phần tiến hóa nhất, thông minh nhất: Prefrontal Cortex (Vỏ não Trước trán - PFC).
PFC chịu trách nhiệm cho:
-
Tư duy logic.
-
Lập kế hoạch dài hạn.
-
Kiểm soát xung động.
-
Đưa ra quyết định dựa trên lý trí, không phải cảm xúc.
Nói cách khác, PFC là “người lớn” trong phòng.
Khi Amygdala hét “Bán hết đi!”, PFC là người nói khẽ: “Khoan đã. Nhìn lại xu hướng lớn. Nhìn lại mục tiêu dài hạn.”
Vấn đề là: Amygdala phản ứng nhanh hơn PFC rất nhiều.
Chỉ vài mili-giây sau khi thấy tin xấu, Amygdala đã kích hoạt.
PFC thì cần vài giây, thậm chí vài phút, để “suy nghĩ”.
Và trong khoảng thời gian đó, bạn đã có thể đưa ra quyết định mà mình sẽ hối hận.
Bức tranh thật - Dữ liệu cho PFC
Trước khi nói về cách thực hành, hãy để tôi cung cấp cho PFC của bạn một ít “đạn dược”.
Vì PFC cần dữ liệu để chiến đấu với Amygdala.
2.1. Tuần vừa qua đã xảy ra gì?
Đây là những gì thực sự xảy ra (không phải cảm xúc, mà là con số):
-
VN-Index: Kết tuần tại 1.741,32 điểm, tăng 50 điểm (+2,98%).
-
Chuỗi tăng: Đây là tuần tăng thứ 4 liên tiếp.
-
Khối ngoại: Mua ròng +4.419 tỷ đồng trên HOSE - chấm dứt 18 tuần bán ròng liên tiếp.
-
Thanh khoản: Bình quân 17.588 tỷ đồng/phiên, cải thiện rõ rệt.
Amygdala sẽ tìm cách phản bác: “Nhưng mà… Nhưng mà…”
PFC sẽ nói: “Data không nói dối. Trend đang lên. Khối ngoại đã quay xe.”
2.2. Ai đã dẫn dắt?
Một thông tin quan trọng nữa:
Nhóm Vingroup (VIC, VHM, VPL, VRE) đã đóng góp 320/435 điểm tăng của VN-Index từ đầu năm 2025.
Đó là ~74% toàn bộ đà tăng.
Họ không mới “thức giấc” tuần qua. Họ đã là trụ cột của thị trường suốt cả năm, ngay cả khi khối ngoại bán ròng điên cuồng.
Tuần vừa rồi, khi khối ngoại quay lại, họ được “vinh danh” với giao dịch lớn:
-
VPL (Vinpearl): +3.373 tỷ đồng mua ròng (thỏa thuận lớn ngày 03/12).
-
VIC: +9,68% trong tuần.
2.3. Điều này có nghĩa gì?
Không có nghĩa thị trường sẽ tăng mãi mãi.
Cũng không có nghĩa bạn nên mua đuổi.
Nhưng nó có nghĩa là: Xu hướng lớn vẫn đang đi lên.
Và khi Amygdala hét “Bán hết đi!”, PFC có thể nhẹ nhàng nhắc: “Khoan. Nhìn lại dữ liệu.”
Thực hành cho sáng thứ Hai
3.1. “Khoảng dừng” - Món quà cho PFC
Các nhà giao dịch chuyên nghiệp có một quy tắc gọi là “Cooling Period” (Thời gian làm nguội).
“Không bao giờ đưa ra quyết định quan trọng trong 15 phút đầu tiên sau khi cảm thấy lo sợ hoặc hưng phấn.”
Nghe đơn giản, nhưng cực kỳ khó thực hiện.
Vì Amygdala sẽ không ngừng thét: “Nhanh lên! Không còn thời gian! Bán đi! Mua đi!”
Cách thực hành:
Khi bạn thức dậy sáng nay và có ý định mở app chứng khoán, hãy dừng lại 10 giây.
Hít thở sâu. Đếm từ 1 đến 10.
Hỏi bản thân: “Mình mở app để làm gì? Để giao dịch? Hay chỉ để thỏa mãn cơn nghiện Dopamine?”
Nếu câu trả lời là “chỉ để xem thôi”, thì có lẽ bạn không cần xem.
Thị trường sẽ vẫn ở đó. Danh mục của bạn sẽ vẫn ở đó.
Nhưng sự bình yên trong tâm hồn thì có thể không.
3.2. Thử nghiệm Kẹo dẻo - Nhắc nhở về sự kiên nhẫn
Năm 1972, nhà tâm lý học Stanford Walter Mischel thực hiện một thí nghiệm nổi tiếng.
Ông đặt một viên kẹo dẻo (Marshmallow) trước mặt đứa trẻ và nói: “Con có thể ăn ngay bây giờ. Nhưng nếu con chờ 15 phút, con sẽ được ăn HAI viên.”
Một số trẻ ăn ngay.
Một số trẻ cố gắng chờ đợi - nhìn đi chỗ khác, hát, tự nói chuyện - và nhận được phần thưởng gấp đôi.
Điều kỳ diệu là: Khi theo dõi những đứa trẻ này 40 năm sau, nhóm có khả năng “chờ đợi” đã đạt thành tích học tập, sự nghiệp và tài chính vượt trội hơn hẳn.
Đầu tư cũng vậy.
Mỗi khi bạn muốn “bán hết cho xong” vì mệt mỏi, hãy tự hỏi: “Mình đang ăn viên kẹo dẻo đầu tiên, hay mình đang chờ viên thứ hai?”
3.3. Viết nhật ký giao dịch
Một cách hiệu quả để PFC “thắng” Amygdala là viết ra.
Khi bạn viết, bạn buộc não phải suy nghĩ có trật tự. Và đó là công việc của PFC.
Thử làm điều này sáng nay:
Trước khi mở app, lấy giấy bút (hoặc mở Notes) và viết:
-
“Hôm nay mình cảm thấy thế nào về thị trường?” (Lo lắng? Hưng phấn? Bình thường?)
-
“Mình có kế hoạch giao dịch gì hôm nay không?” (Nếu không, thì mở app làm gì?)
-
“Nếu mình không làm gì cả hôm nay, điều gì sẽ xảy ra?” (Có lẽ là không có gì đáng lo.)
Chỉ bằng việc viết ra, bạn đã cho PFC cơ hội lên tiếng.
Và thường thì, câu trả lời sẽ là: “Thực ra, mình không cần làm gì cả.”
Lời nhắn cho sáng thứ Hai
4.1. Thị trường không cần bạn
Một sự thật phũ phàng: Thị trường không cần bạn theo dõi nó từng phút.
Nó sẽ tăng hoặc giảm, dù bạn có mở app hay không.
Quyết định của bạn không ảnh hưởng đến chỉ số.
Nhưng cảm xúc của bạn thì bị ảnh hưởng rất nhiều.
Bạn có quyền chọn: Bắt đầu tuần mới bằng sự hoảng loạn, hay bằng sự tĩnh lặng.
4.2. Bạn không phải là danh mục của bạn
Một sự thật khác: Bạn không phải là danh mục đầu tư của bạn.
Danh mục đỏ không có nghĩa bạn thất bại.
Danh mục xanh không có nghĩa bạn thành công.
Bạn là một con người, với cuộc sống, với gia đình, với những giá trị vượt xa con số trên app.
Đừng để Amygdala đánh đồng giá trị bản thân bạn với hiệu suất danh mục.
Đó là cái bẫy lớn nhất mà thị trường giăng ra.
4.3. Hãy sống sót trước, chiến thắng sau
Mục tiêu của tuần này không phải là “kiếm lời 10%”.
Mục tiêu là: Giữ được sự bình yên trong tâm hồn.
Nếu bạn làm được điều đó, bạn đã thắng.
Vì chỉ khi tâm trí tĩnh lặng, bạn mới đưa ra được những quyết định sáng suốt.
Còn nếu bạn để Amygdala điều khiển, bạn sẽ mua đỉnh, bán đáy, và tự hỏi tại sao mình lúc nào cũng sai.
Cho phép bản thân được nghỉ ngơi
Sáng thứ Hai, nếu bạn đọc bài viết này trước khi mở app, hãy coi đây là một lời nhắc nhẹ:
Bạn không cần phải chiến đấu mỗi ngày.
Đôi khi, chiến thắng lớn nhất là không làm gì cả.
Thị trường sẽ vẫn ở đó.
Cơ hội sẽ vẫn đến.
Nhưng sức khỏe tinh thần của bạn thì không thể thay thế.
Hãy uống xong ly cà phê.
Hãy ăn sáng với gia đình.
Hãy hít thở sâu, và nhắc nhở bản thân: “Mình là người điều khiển cảm xúc của mình. Không phải Amygdala. Không phải thị trường.”
Chúc anh em một tuần mới bình an.
Bất kể thị trường diễn biến thế nào.
Tác giả: Một người bạn đồng hành của F247
Disclaimer: Bài viết mang tính chất chia sẻ góc nhìn về tâm lý học, không phải khuyến nghị mua bán.
Nếu bạn thấy bài viết này hữu ích, bạn có thể tìm đọc thêm các bài phân tích chuyên sâu khác về tâm lý đầu tư, quản trị rủi ro và chiến lược giao dịch tại Kho bài viết chuyên sâu.