Trong truyện chưởng, bao giờ cũng có vài kẻ vo ve khoe khoang, múa mép kể công như thể cả thiên hạ phải lắng nghe. Mọi người khó chịu, nhưng chẳng ai nói gì, cho đến khi một lão quái vật xuất hiện, vung tay đập cho một cú nát bét rồi lạnh lùng buông hai chữ: “Ồn ào.” Ước gì trên mạng xã hội cũng có một lão quái vật như thế, vì ở đó, tiếng ồn của sự tự tin giả tạo đang lấn át mọi khoảng yên tĩnh.
Hôm nay tôi nghe một ông em nổi tiếng lên mạng giảng giải về hai chữ thanh lịch, suýt nữa thì ngất. Cũng may, mấy hôm trước tôi vừa nói chuyện với một ông anh về đúng chủ đề này, và khi nhớ lại, tôi chỉ muốn nhắn ông em một câu: chú không có một xu thanh lịch nào trong người đâu.
Trong tiếng Hán, thanh nghĩa là trong, tĩnh, sáng, không vướng bụi đời; lịch là đẹp, nhã, có văn, biết dừng đúng lúc. Hai chữ ấy ghép lại không chỉ để khen vẻ ngoài, mà để chỉ nhân cách. Thanh lịch là cái sang biết im lặng, cái đẹp biết lùi một bước để người khác vẫn thấy dễ chịu. Nó sống trong chi tiết, trong im lặng, trong cách một người chạm vào đồ vật như thể hiểu linh hồn của nó, không cần nói giá, không cần làm chứng.
Nhưng giữa Sài Gòn và YouTube, ở nơi ánh đèn luôn muốn soi rọi chính mình, thanh lịch đã chết, và sự xa xỉ đã hóa thành một màn trình diễn. Nó không còn là phong cách, mà là âm thanh-và ông em là người bật nhạc lên lớn nhất. Trong thế giới của cậu ta, mọi thứ đều phát sáng và ngân lên cùng một điệp khúc: “Tôi sang, hãy nhìn tôi.” Logo, đèn, vali, khách sạn, tất cả hòa vào nhau như một dàn nhạc của sự khẳng định, nơi luxury không còn là cảm xúc mà là bằng chứng, một tấm hộ chiếu của cái tôi sợ bị bỏ lại.
Ông em không cô đơn. Cậu ta có khách hàng của mình, những người vừa đủ tiền để tin rằng tiền có thể mua được sang trọng. Họ là các boss mỹ phẩm, các nữ hoàng “thương hiệu cá nhân”, các doanh nhân thích chụp ảnh giữa sảnh khách sạn, những người biến tiêu dùng thành nghi lễ xã hội. Họ nói cùng một ngôn ngữ, ngôn ngữ của hàng hiệu, ánh sáng và “đẳng cấp”. Ông em chỉ là bán cho họ thứ thẩm mỹ ấy- thứ thẩm mỹ của nouveau riche, nơi sự sang trọng được đo bằng độ “bóng sáng” chứ không phải độ sâu.
Ông em thực ra rất khôn ngoan, cậu ta không bán nội thất, cậu ta bán công thức cho sự tự tin nhân tạo. Cậu ta dạy người khác cách tiêu tiền như thể đang viết lại tiểu sử của chính mình, từng món đồ, từng ly rượu, từng ánh nhìn đều phải nói thay cho nhân cách: Tôi biết sống sang. Nhưng nếu lắng nghe kỹ, cái sang ấy chỉ là âm vang của mặc cảm, là nỗi lo của một tầng lớp vừa đủ đầy, vừa sợ bị phát hiện là vẫn chưa thật sự đủ.
Cái láu cả của ông em không phải lỗi cá nhân, mà là bản chất của nhóm khách hàng của cậu ta, nơi cậu đang diễn-một xã hội tin rằng đắt tiền đồng nghĩa với đúng, rằng sang phải được biểu diễn, rằng im lặng là dấu hiệu của nghèo. Vì thế, thế giới của cậu ta phải ồn ào. Bề mặt phải “bóng sáng”, màu phải vàng, logo phải to, giá phải cao. Cái đẹp không còn để cảm mà để đếm, thẩm mỹ không còn để thưởng thức mà để phán xét.
Thực ra, ông em không khác cái nhóm khách hàng đã tạo ra cậu ta. Ông em chỉ trung thực hơn- và ồn ào hơn-khi nói ra rằng địa vị hôm nay không còn đo bằng năng lực mà bằng “sang trọng”. Người ta không cần đúng, chỉ cần đẹp; không cần sâu, chỉ cần sáng; không cần tinh tế, chỉ cần được khen đẳng cấp. Cậu ta không dẫn dắt xu hướng, cậu ta chỉ phản chiếu nỗi sợ của một thế hệ vừa giàu lên, vừa mất chuẩn mực.
Và nếu nhìn kỹ, sự sang mà ông em biểu diễn chẳng có gì gọi là thanh lịch. Nó rực rỡ nhưng cạn, khéo léo nhưng không có chiều sâu, là sự sang trọng của người mới học ngôn ngữ thẩm mỹ, còn nhấn sai, còn run giọng, nhưng rất muốn nghe chính mình nói. Ở đó, ông em không chỉ “kém sang”, cậu ta làm lộ ra sự thiếu tự tin được bọc bằng lụa và rượu. Cái đẹp thật thì lặng, cái đẹp phải hét lên để được tin chỉ là sản phẩm của lo âu.
Có lẽ điều duy nhất khiến ông em đáng để nói đến, là vì cậu ta là tấm gương phóng đại nỗi bất an tập thể của một nhóm nhỏ trong xã hội Việt Nam hiện đại. Cậu ta không phải ngoại lệ, chỉ là phiên bản lắm lời của một lớp người đang loay hoay đi tìm chuẩn mực. Và tiếng ồn của sự sang, dù vang đến đâu, cũng không đủ để che đi một sự thật nhỏ, lặng và buồn: những người thật sự sang trọng không bao giờ nói về sang trọng, vì họ biết -im lặng là hình thái thứ hai trong 7 bậc thang của sự sang trọng thật sự.
Và nếu muốn biết 7 bậc thang của sự sang trọng, cậu còn cả chặng đường dài phía trước để học
(N.T.S)
