“Trung Quốc là gã khổng lồ đang ngủ. Hãy để nó yên giấc, vì khi thức dậy nó sẽ làm rung chuyển cả thế giới” – Hoàng đế nước Pháp Napoléon Bonaparte
1. Made in China 2025 (MIC25)
MIC25 không chỉ đơn thuần là một kế hoạch nâng cấp công nghiệp, mà còn là bản tuyên ngôn chiến lược thể hiện tham vọng toàn cầu của Trung Quốc: thoát khỏi “bẫy thu nhập trung bình”, chiếm lĩnh các ngành công nghiệp then chốt của Cách mạng Công nghiệp 4.0, và xây dựng nền độc lập công nghệ để giảm phụ thuộc vào phương Tây – đặc biệt là Mỹ.
Trong thập niên đầu thế kỷ 21, Trung Quốc nổi lên như một công xưởng của thế giới nhờ vào lực lượng lao động giá rẻ, sản xuất quy mô lớn và khả năng cung ứng nhanh chóng. Tuy nhiên, mô hình tăng trưởng này dần bộc lộ những giới hạn. Chi phí lao động gia tăng, tài nguyên cạn kiệt, ô nhiễm môi trường trầm trọng và đặc biệt là sự phụ thuộc vào công nghệ cốt lõi từ nước ngoài khiến nền sản xuất Trung Quốc bị kẹt ở phân khúc giá trị thấp trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Thêm vào đó, cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 như một hồi chuông cảnh tỉnh, buộc Trung Quốc phải tái định hình nền kinh tế để thoát khỏi thế lệ thuộc và hướng tới phát triển bền vững, dựa trên đổi mới sáng tạo và năng suất cao.
Trong bối cảnh đó, năm 2015, Bắc Kinh công bố kế hoạch “Made in China 2025” – một chiến lược công nghiệp quốc gia có tầm nhìn dài hạn nhằm đưa Trung Quốc thoát khỏi hình ảnh “công xưởng giá rẻ” để trở thành cường quốc sản xuất công nghệ cao vào giữa thế kỷ 21. MIC25 là bước đi đầu tiên trong chuỗi ba giai đoạn đến năm 2049, thời điểm đánh dấu tròn 100 năm thành lập nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa.
Mục tiêu cốt lõi của MIC25 là nâng cấp toàn diện năng lực sản xuất của Trung Quốc – từ cải thiện chất lượng sản phẩm, tăng tỷ lệ nội địa hóa các công nghệ then chốt, đến phát triển các ngành công nghiệp chiến lược có hàm lượng công nghệ và giá trị gia tăng cao. Cụ thể, MIC25 tập trung vào 10 lĩnh vực ưu tiên , bao gồm: robot thế hệ mới, thiết bị hàng không và hàng hải tiên tiến, xe năng lượng mới, thiết bị y tế chính xác, công nghệ thông tin thế hệ mới, vật liệu mới, máy móc tự động, thiết bị năng lượng, thiết bị đường sắt tốc độ cao và nông nghiệp hiện đại.
Ngoài ra, MIC25 còn đề ra các mục tiêu định lượng cụ thể như: nâng tỷ lệ nội địa hóa linh kiện công nghệ lên 40% vào năm 2020 và 70% vào năm 2025; giảm phụ thuộc vào nhập khẩu trong các ngành then chốt; tăng cường sở hữu trí tuệ nội địa và chuẩn hóa công nghiệp theo tiêu chuẩn Trung Quốc.
Về bản chất, MIC25 là sự kết hợp giữa chiến lược công nghiệp do nhà nước dẫn dắt và nỗ lực nắm bắt làn sóng Cách mạng Công nghiệp 4.0 , nhằm tạo ra một bước nhảy vọt trong cơ cấu sản xuất quốc gia. Đây là phản ứng chiến lược của Trung Quốc trước sự chuyển dịch cán cân công nghệ toàn cầu, cũng như khát vọng giành vị thế trung tâm trong chuỗi giá trị toàn cầu – không chỉ là nơi sản xuất, mà còn là nơi sáng tạo và làm chủ công nghệ.
2. Góc nhìn chính trị – địa chiến lược
Một phần trong chiến lược “phục hưng Trung Hoa”
MIC25 là công cụ kinh tế then chốt trong khung khổ rộng lớn hơn của “Giấc mộng Trung Hoa” – tham vọng khôi phục vị thế trung tâm toàn cầu mà Trung Quốc từng nắm giữ trong lịch sử. Trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược với phương Tây, đặc biệt là Mỹ, kế hoạch này thể hiện rõ ý chí của Bắc Kinh trong việc:
-
Thoát khỏi cái bóng của phương Tây về công nghệ và công nghiệp nền tảng.
-
Giảm thiểu rủi ro địa chính trị từ sự phụ thuộc vào chuỗi cung ứng quốc tế.
-
Tái định hình trật tự kinh tế toàn cầu , với Trung Quốc đóng vai trò kiến tạo và dẫn dắt thay vì chỉ tham gia bị động.
MIC25 vì thế được xem là “bàn đạp nội lực” để hỗ trợ các sáng kiến khác mang tính đối ngoại như Vành đai và Con đường (BRI) , hay tham vọng định hình chuẩn mực công nghệ toàn cầu (trong các lĩnh vực như 5G, AI, năng lượng mới).
Thách thức quyền lực công nghệ của Mỹ và phương Tây
Về bản chất, MIC25 là một thách thức trực tiếp đối với vị thế công nghệ – công nghiệp thống trị của Mỹ và đồng minh . Việc Trung Quốc đặt mục tiêu chiếm lĩnh các chuỗi giá trị cao cấp trong các ngành như bán dẫn, hàng không, xe điện, y tế, v.v… đã khiến các nền kinh tế phát triển lo ngại về một cuộc cạnh tranh mang tính sống còn.
Chính quyền Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump từng chỉ đích danh MIC25 là mối đe dọa chiến lược, từ đó dẫn đến hàng loạt biện pháp kiểm soát xuất khẩu công nghệ, trừng phạt doanh nghiệp Trung Quốc (Huawei, ZTE), và thúc đẩy tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu – với mục tiêu kiềm chế đà phát triển công nghệ của Bắc Kinh .
“Tự cường công nghệ” trong môi trường đối đầu
Trong bối cảnh áp lực bên ngoài gia tăng, MIC25 càng trở thành biểu tượng cho tinh thần “tự lực tự cường” mà lãnh đạo Trung Quốc, đặc biệt là Chủ tịch Tập Cận Bình, nhiều lần nhấn mạnh. Việc bị chặn nguồn cung chip từ Mỹ không làm Trung Quốc lùi bước, mà thúc đẩy nước này tăng tốc đầu tư cho công nghệ bán dẫn nội địa, vật liệu mới và thiết bị lõi.
Từ đó, MIC25 trở thành một công cụ chiến lược để đối phó với cạnh tranh cường quốc , không chỉ về kinh tế mà cả về chuẩn mực, ảnh hưởng và định hình không gian địa chính trị trong thế kỷ 21.
3. Từ thành công đến những giới hạn
Những kết quả ban đầu đáng kể
Kể từ khi triển khai vào năm 2015, Made in China 2025 đã đạt được một số thành tựu nổi bật – nhất là trong việc định hướng lại cấu trúc công nghiệp của Trung Quốc theo hướng giá trị gia tăng cao hơn và dựa trên công nghệ nội sinh.
-
Sự trỗi dậy của các “nhà vô địch nội địa” : Nhiều doanh nghiệp Trung Quốc như Huawei (viễn thông, 5G), CATL (pin xe điện), DJI (drone), BYD (xe điện), đã vươn lên vị thế hàng đầu thế giới trong lĩnh vực của mình – trở thành biểu tượng của năng lực đổi mới “do Trung Quốc phát minh”.
-
Tăng trưởng đầu tư R&D và bằng sáng chế : Trung Quốc đã vượt Mỹ về số lượng đăng ký bằng sáng chế hàng năm từ năm 2019; chi tiêu cho R&D cũng tăng mạnh, đặc biệt trong lĩnh vực AI, vật liệu mới, công nghệ sinh học và công nghiệp xanh.
-
Nâng cấp chuỗi cung ứng nội địa : MIC25 khuyến khích thay thế nhập khẩu trong các lĩnh vực chiến lược, thúc đẩy phát triển các chuỗi cung ứng khép kín trong nước – nhất là ở các ngành dễ bị nước ngoài kiểm soát như thiết bị sản xuất chip, robot công nghiệp, và linh kiện hàng không.
Những kết quả này cho thấy kế hoạch MIC25 đã góp phần đáng kể vào quá trình chuyển đổi mô hình tăng trưởng – từ gia công lắp ráp sang tự chủ công nghệ và sáng tạo giá trị.
Các giới hạn và mâu thuẫn nổi lên
Tuy nhiên, đằng sau các thành tựu ấn tượng đó là hàng loạt giới hạn căn bản và những hệ quả không mong muốn :
-
Lạm dụng trợ cấp và bóp méo cạnh tranh : Chính sách hỗ trợ tràn lan, nhất là ở cấp địa phương, đã dẫn đến tình trạng dư thừa công suất, đầu tư dàn trải và hiệu quả thấp . Nhiều “công ty quốc gia chủ lực” tồn tại nhờ trợ cấp chứ không thực sự có năng lực cạnh tranh quốc tế.
-
Đổi mới mang tính bắt chước hơn là sáng tạo gốc : Mặc dù có nhiều bằng sáng chế, nhưng phần lớn vẫn tập trung ở cải tiến kỹ thuật nhỏ, thiếu đột phá công nghệ lõi, đặc biệt trong lĩnh vực bán dẫn, thiết bị sản xuất chip và phần mềm hệ thống.
-
Phụ thuộc vào công nghệ nước ngoài ở những mắt xích then chốt : Trung Quốc vẫn phải nhập khẩu phần lớn thiết bị sản xuất chip, linh kiện hàng không, hệ điều hành công nghiệp, v.v… Việc Mỹ áp dụng kiểm soát xuất khẩu đã làm lộ rõ “điểm yếu chết người” trong tham vọng công nghệ của MIC25.
-
Sự thiếu minh bạch và lãng phí trong triển khai : Việc triển khai kế hoạch ở các tỉnh/thành khác nhau không đồng bộ, dẫn đến trùng lặp, hiệu quả kém và tăng nguy cơ bong bóng đầu tư công nghệ.
Tác động của sự phản kháng từ bên ngoài
Áp lực từ bên ngoài, đặc biệt là phản ứng cứng rắn của Mỹ và các nước phương Tây , đã khiến MIC25 phải “chuyển hình” một cách chiến thuật. Kể từ 2019, cụm từ “Made in China 2025” gần như biến mất khỏi các tài liệu chính thức của Bắc Kinh – nhưng nội dung và mục tiêu cốt lõi thì vẫn tiếp tục được đẩy mạnh dưới các tên gọi mới như:
- “Phát triển chất lượng cao”
- “Tự cường công nghệ”
- “Chiến lược thay thế nhập khẩu”
Nói cách khác, kế hoạch MIC25 dù không còn được nhắc tên nhiều, vẫn sống tiếp như một chiến lược dài hạn âm thầm – nhằm thích nghi với môi trường cạnh tranh khốc liệt hơn, đồng thời giữ vững nhịp độ nâng cấp công nghiệp theo hướng tự chủ.
4. Tác động khu vực: Cơ hội và rủi ro cho Việt Nam
Chiến lược “Made in China 2025” không chỉ định hình lại nội lực công nghiệp Trung Quốc, mà còn có ảnh hưởng sâu rộng đến cấu trúc kinh tế – công nghệ của toàn khu vực châu Á. Đối với Việt Nam – quốc gia nằm sát cạnh Trung Quốc và có độ mở kinh tế cao – MIC25 mang đến cả cơ hội lẫn thách thức chiến lược trong trung và dài hạn.
Cơ hội: Thúc đẩy dịch chuyển và tái cơ cấu chuỗi cung ứng
-
Làn sóng dịch chuyển sản xuất khỏi Trung Quốc
Trước áp lực chi phí tăng cao tại Trung Quốc và căng thẳng thương mại Mỹ - Trung leo thang từ 2018, nhiều tập đoàn đa quốc gia đã chủ động dịch chuyển một phần chuỗi cung ứng ra ngoài Trung Quốc . Việt Nam nổi lên như một điểm đến thay thế hấp dẫn nhờ:
-
Vị trí địa lý gần Trung Quốc;
-
Mạng lưới FTA rộng (CPTPP, EVFTA, RCEP…);
-
Lực lượng lao động cạnh tranh và môi trường chính trị ổn định.MIC25, bằng cách tập trung vào công nghệ cao và tự động hóa, đẩy nhanh quá trình rút lui của các ngành sử dụng lao động giá rẻ khỏi Trung Quốc – tạo điều kiện để Việt Nam tiếp nhận các phân khúc trung – thấp trong chuỗi giá trị toàn cầu (may mặc, điện tử, lắp ráp…).
-
Thúc đẩy Việt Nam nâng cấp công nghiệp
MIC25 đặt ra một áp lực cạnh tranh trực diện, nhưng cũng là một “đối thủ tiêu chuẩn cao” thúc đẩy Việt Nam phải nâng cấp năng lực công nghiệp , đẩy mạnh đào tạo nhân lực, phát triển công nghệ nội sinh và đầu tư vào hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. -
Hợp tác công nghệ và kết nối khu vực
Với những lĩnh vực Trung Quốc đạt ưu thế rõ rệt (như xe điện, năng lượng tái tạo, AI, fintech), Việt Nam có thể tận dụng hợp tác chuyển giao công nghệ, thu hút đầu tư từ các “kỳ lân công nghệ” Trung Quốc trong giai đoạn chuyển mình.
Thách thức: Lệ thuộc công nghệ và cạnh tranh chiến lược
-
Nguy cơ “kẹp giữa” chuỗi giá trị
MIC25 có thể làm thay đổi cục diện cạnh tranh công nghiệp tại châu Á . Khi Trung Quốc leo lên các phân khúc công nghệ cao, còn các nước như Bangladesh, Myanmar cạnh tranh ở phân khúc thấp, Việt Nam đối mặt nguy cơ bị kẹp giữa nếu không thể thoát khỏi mô hình gia công lắp ráp. -
Lệ thuộc vào công nghệ Trung Quốc
Nếu không phát triển được năng lực nội sinh, Việt Nam có nguy cơ chuyển từ lệ thuộc vào công nghệ phương Tây sang lệ thuộc vào công nghệ Trung Quốc trong các lĩnh vực như 5G, AI, nền tảng số, điện gió, pin xe điện – đặc biệt nếu các công ty Trung Quốc chiếm lĩnh thị trường nội địa bằng giá rẻ và quy mô. -
Sức ép chính trị và rủi ro địa chính trị
Khi MIC25 gắn chặt với tham vọng siêu cường và cạnh tranh chiến lược toàn cầu, các quốc gia lân cận như Việt Nam có thể trở thành “đấu trường cạnh tranh ảnh hưởng” giữa Mỹ – Trung, nhất là trong lĩnh vực công nghệ. Việc “chọn bên” trong hợp tác công nghiệp – công nghệ sẽ trở thành một bài toán chính trị – chiến lược nhạy cảm , ảnh hưởng đến an ninh quốc gia và định hướng phát triển dài hạn.
4. Tổng kết
MIC25 là kế hoạch chiến lược đầy tham vọng giúp Trung Quốc chuyển từ “công xưởng thế giới” sang cường quốc sản xuất công nghệ cao . Tuy đã đạt một số thành tựu đáng kể, kế hoạch vẫn chưa hoàn thành đúng tiến độ và đối mặt nhiều thách thức , từ bên trong đến quốc tế. Tuy vậy, MIC25 vẫn là nền tảng quan trọng cho tham vọng phục hưng dân tộc Trung Hoa vào năm 2049.
Made in China 2025 đem đến nhiều cơ hội và thách thức đối với Việt Nam. Để vượt qua thách thức và nắm bắt cơ hội, Việt Nam cần chuẩn bị chiến lược phù hợp, bài bản và thực hiện một cách kiên trì, nhất quán.