Sau bài viết Vingroup Và Khi Con Số Biết “Nói Dối” có khá nhiều bạn nhắn tin hỏi Tân về cách đọc và tìm kiếm số liệu trên báo cáo tài chính thế nên Tân sẽ viết một series về cách đọc - hiểu đến những phương pháp cơ bản để phân tích báo cáo tài chính. Series này Tân có tham khảo framework của môn Financial Statement Analysis (FSA) trong chương trình CFA level 1 và level 2 . Hy vọng phần nào sẽ giúp được các bạn trẻ muốn tìm hiểu cơ bản về báo cáo tài chính cũng như đang học CFA.
Lưu ý, các CFA candidates không nên xem đây là tài liệu ôn thi vì series này chưa cập nhật nội dung cho kỳ thi mới nhất vào năm 2026 . Tuy nhiên, series này sẽ giúp các bạn tổng hợp lại các key concepts của môn học và dễ dàng đối chiếu với các case thực tế trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Tân có thể gọi đây là một phiên bản CFA thu nhỏ đã được Việt hoá.
1. Vì sao Báo cáo tài chính (FS) không chỉ là “sổ sách kế toán”
Báo cáo tài chính (Financial Statements - FS) gồm các báo cáo cơ bản: Bảng cân đối kế toán (Balance Sheet / Statement of Financial Position - SOFP), Báo cáo kết quả kinh doanh (Income Statement / Statement of Profit or Loss - P&L), Báo cáo lưu chuyển tiền tệ (Cash Flow Statement), cùng với Bản thuyết minh báo cáo tài chính (Footnotes / Notes) đi kèm.
Những dữ liệu này không chỉ là những con số vô tri, chúng phản ánh:
- Tình hình tài chính của doanh nghiệp tại một thời điểm: tài sản, nguồn vốn hay nợ phải trả, vốn chủ sở hữu, cho thấy doanh nghiệp có nền tảng tài chính vững hay không.
- Khả năng sinh lời và hiệu quả hoạt động qua kỳ: doanh thu, chi phí, lợi nhuận, giúp đánh giá hoạt động kinh doanh.
- Dòng tiền và khả năng tạo tiền và sử dụng tiền mặt: thông qua Báo cáo lưu chuyển tiền tệ, giúp hiểu doanh nghiệp có tiền thật để chi trả, đầu tư, trả nợ,… hay chỉ lãi trên giấy.
- Tính minh bạch, chuẩn mực: FS là nguồn thông tin đáng tin cậy nếu được lập theo tiêu chuẩn, tạo cơ sở để các thành phần bên ngoài doanh nghiệp (nhà đầu tư, chủ nợ, đối tác, cơ quan quản lý,…) ra quyết định dựa trên dữ liệu công khai.
Với những vai trò này, FS là nền tảng không thể thiếu để hiểu rõ “sức khỏe tài chính” doanh nghiệp, không chỉ nhìn vào lợi nhuận, mà phải nhìn được cấu trúc vốn, dòng tiền, nợ phải trả, cái mà lợi nhuận thường không phản ánh đầy đủ.
Thông tư 99 (99/2025/TT-BTC) có hiệu lực từ ngày 01/01/2026, thay thế Thông tư 200 (200/2014/TT-BTC), đã đổi tên Bảng cân đối kế toán thành Báo cáo tình hình tài chính. Tuy nhiên trong thực tế, đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ áp dụng Thông tư 133 (133/2016/TT-BTC) thì đã sử dụng thuật ngữ Báo cáo tình hình tài chính kể từ 01/01/2017.
2. Phân tích Báo cáo Tài chính (FSA) - Biến số liệu thành quyết định đầu tư
Dữ liệu thô từ FS chỉ hữu ích nếu được giải mã - đó là công việc của Phân tích báo cáo tài chính (Financial Statement Analysis - FSA). FSA dùng các công cụ, kỹ thuật và chỉ số để đánh giá sâu hơn: thanh khoản, đòn bẩy, chất lượng lợi nhuận, dòng tiền, rủi ro, cấu trúc vốn,…
Một số giá trị khi phân tích báo cáo tài chính doanh nghiệp:
- Đánh giá khả năng sinh lời & bền vững: không tin tưởng vào lợi nhuận sổ sách mà phân tích dòng tiền, biên lợi nhuận, cấu trúc nợ - để biết doanh nghiệp có tạo ra tiền thật và có nền tảng thực.
- Đo lường rủi ro tài chính & thanh khoản: thông qua các chỉ số như nợ/vốn (D/E), khả năng thanh toán, đòn bẩy - giúp nhà đầu tư hoặc chủ nợ định lượng rủi ro trước khi rót vốn hay cho vay.
- So sánh - benchmark - định vị doanh nghiệp: giữa các doanh nghiệp cùng ngành, hoặc so với chính doanh nghiệp qua các kỳ - phát hiện đâu là doanh nghiệp ổn định, linh hoạt, rủi ro thấp, đâu là doanh nghiệp “bong bóng lợi nhuận” cần cảnh giác.
- Cơ sở để ra quyết định đầu tư / cấp tín dụng / định giá / M&A: nhờ có FSA, các quyết định không dựa vào cảm tính hay lời đồn thổi mà dựa vào số liệu & phân tích có cơ sở.
Có thể nói: FSA là kính lúp giúp soi rõ sâu bên trong doanh nghiệp, cái mà chỉ nhìn FS hay lợi nhuận thường khó nhìn thấy.
3. Ai cần xem FS + FSA & họ dùng để làm gì
FS + FSA không chỉ dành cho kế toán, mà phục vụ rất nhiều thành phần khác nhau:
- Nhà đầu tư / cổ đông / analyst: trước khi mua / giữ / bán cổ phiếu, cần đánh giá doanh nghiệp qua FS + phân tích bản chất, tránh các doanh nghiệp cook “lợi nhuận ảo”, rủi ro nợ vay cao, dòng tiền xấu, quản trị yếu.
- Chủ nợ / ngân hàng / tổ chức tín dụng: đánh giá creditworthiness, dòng tiền, khả năng trả nợ, cấu trúc vốn - quyết định có cho vay hay không, lãi suất như thế nào, hạn mức bao nhiêu.
- Ban lãnh đạo doanh nghiệp / quản lý nội bộ: dùng FS + FSA để quản trị, lập kế hoạch tài chính, phân bổ nguồn vốn, đánh giá hiệu quả hoạt động, lập chiến lược phát triển.
- Cơ quan quản lý, cơ quan thuế, kiểm toán, đối tác, cổ đông tiềm năng,…: cần minh bạch tài chính, tuân thủ các chuẩn mực kế toán, đảm bảo thông tin để giám sát, đầu tư, hợp tác.
Tóm lại: bất kỳ ai tham gia - từ nhà đầu tư, ngân hàng, cơ quan quản lý, giám sát - đều cần FS + FSA để ra quyết định một cách có căn cứ và giảm thiểu rủi ro.
4. Nguồn dữ liệu & thông tin thực tế để sử dụng FS + FSA
Để FSA có ý nghĩa, bạn phải dựa vào dữ liệu đầy đủ và đáng tin cậy từ:
- Báo cáo tài chính & báo cáo thường niên của doanh nghiệp, đặc biệt doanh nghiệp niêm yết, công bố định kỳ. Đây là nguồn dữ liệu cơ bản nhất.
- Bản thuyết minh / Báo cáo kiểm toán chứa các thông tin về chính sách kế toán, giả định, thông tin phụ, khoản mục chi tiết, các rủi ro mà doanh nghiệp có thể đối mặt - giúp hiểu rõ bản chất số liệu, tránh bị “bịp” bởi số trên giấy.
- Bảng cân đối kế toán, báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh, báo cáo lưu chuyển tiền tệ: phân tích tài sản, nợ phải trả, vốn chủ sở hữu, lợi nhuận, dòng tiền. Đây là xương sống dữ liệu đầu vào cho FSA.
- Dữ liệu bổ sung & thông tin phi tài chính: tin ngành, chính sách vĩ mô, môi trường kinh doanh, quản trị nội bộ, rủi ro ngành - giúp đặt những con số vào bối cảnh thực tế, giúp phân tích chiều rộng lẫn chiều sâu.
- So sánh với doanh nghiệp peer / benchmark ngành / lịch sử doanh nghiệp giúp định vị doanh nghiệp đang ở đâu so với các doanh nghiệp trong ngành hoặc doanh nghiệp đã phát triển đến mức nào so với chính mình trong quá khứ.
Kết luận: Vì sao FS + FSA là “kim chỉ nam” cho nhà đầu tư
FS cung cấp dữ liệu nhưng chỉ khi được phân tích đúng, FSA mới biến số liệu thành thông tin có giá trị. Với FS + FSA, nhà đầu tư, chủ nợ, analyst không chỉ nhìn thấy con số “lãi trên giấy” mà hiểu rõ sức khỏe doanh nghiệp: dòng tiền, nợ, rủi ro, tiềm năng.
Tuy nhiên để ra quyết định đầu tư, định giá, cấp tín dụng không thể chỉ dừng lại ở FS + FSA. Bạn cần có nguồn thông tin đầy đủ, minh bạch, đa chiều hơn. Vì vậy, bài viết tiếp theo trong series này sẽ hướng tới việc giới thiệu “Nguồn thông tin sử dụng để phân tích doanh nghiệp”.
Hãy sẵn sàng đi vào phần đó trong bài kế tiếp nhé!
